John Wayne, właśc. Marion Mitchell Morrison (ur. 26 maja 1907 w Winterset, zm. 11 czerwca 1979 w Los Angeles) – amerykański aktor, reżyser i producent filmowy, który zdobył popularność głównie dzięki rolom w westernach, jedna z największych legend Hollywood. Symbol amerykańskiego indywidualizmu i patriotyzmu. Odznaczony Złotym Medalem Kongresu i Prezydenckim Medalem Wolności.

Biografia

Jego rodzicami byli – mający szkocko-irlandzkie korzenie prezbiterianie – Clyde Leonard Morrison (aptekarz) i Mary Alberta z d. Brown. Przyszedł na świat jako Marion Robert, ale rodzice zmienili mu drugie imię na Mitchell, kiedy urodził się jego młodszy brat, który został ochrzczony jako Robert.

Morrisonowie – ze względu na kłopoty z płucami głowy rodziny – przeprowadzili się z Iowy do znacznie łagodniejszej pod względem klimatu Kalifornii i osiedli na ranczu na pustyni Mojave. Farma jednak nie zapewniła dochodów wystarczających na utrzymanie i w 1911 rodzina przeniosła się do Glendale, gdzie Clyde Morrison ponownie podjął pracę farmaceuty. Marion pomagał ojcu w aptece, dorabiał także dostarczając gazety oraz sprzedając lody w cukierni, której właściciel zajmował się dodatkowo podkuwaniem koni w hollywoodzkich wytwórniach filmowych. W owym czasie chłopiec otrzymał przydomek "Mały Duke" (ang. Little Duke), który nadał mu lokalny strażak, widząc jak Marionowi w drodze do szkoły nieodmiennie towarzyszy duży airedale terrier, wabiący się "Duke". Wkrótce przydomek został skrócony i już jako "The Duke" przylgnął do Morrisona-Wayne'a na całe życie.

Marion uczęszczał do Wilson Middle School, a następnie do Glendale High School, z której drużyną futbolową zdobył w 1924 mistrzostwo ligi szkół średnich. Zamierzał studiować w United States Naval Academy w Annapolis, ale nie został przyjęty i w rezultacie – dzięki stypendium sportowemu – podjął naukę na Uniwersytecie Południowej Kalifornii (1925-1927). Jednakże wskutek doznanej kontuzji stracił stypendium i musiał przerwać studia.

Karierę w Hollywood zaczął pod koniec lat 20 jako monter dekoracji w wytwórni Fox Film Corporation. Dorabiał także jako magazynier, kierowca, stróż i statysta. Po raz pierwszy na ekranie pojawił się w 1926, występując w dwóch melodramatach – Brown of Harvard i Bardelys the Magnificent oraz westernie – The Great K & A Train Robbery (u boku Toma Mixa). Jego słynne nazwisko: "John Wayne" wymyślił w 1930 reżyser Raoul Walsh (inspirując się biografią generała "Mada Anthony'ego" Wayne'a) i obsadził go w swoim filmie Droga olbrzymów (1930). Gwiazdą stał się dzięki roli w klasyku gatunku, westernie Dyliżans (1939). Za rolę w obrazie Prawdziwe męstwo (1969), w którym sparodiował stare schematy westernowe, zdobył w 1970 Oscara. Był rekordzistą z największą liczbą głównych ról, bo aż 142 na 157 filmów.

Zmarł 11 czerwca 1979 na raka żołądka (cierpiał również na nowotwór płuca). Miał 72 lata. Został pochowany w kalifornijskim Pacific View Memorial Park w Corona del Mar.

Życie prywatne

Był trzykrotnie żonaty.

• Josephine Alicia Saenz (małż. od 24 czerwca 1933 do 25 grudnia 1945) – miał z nią czworo dzieci: Michaela Anthony'ego (ur. 23 listopada 1934, zm. 2 kwietnia 2003), Patricka Johna (ur. 15 lipca 1939), Mary "Toni" Antoninę (ur. 25 lutego 1936, zm. 6 grudnia 2000) i Melindę Ann (ur. 3 grudnia 1940)
• Esperanza Baur (małż. od 17 stycznia 1946 do 1 listopada 1954)
• Pilar Palette (małż. od 1 listopada 1954 do śmierci aktora, ale w 1976 para zdecydowała się na separację) – miał z nią troje dzieci: Aissę (ur. 31 marca 1956), Johna Ethana (ur. 22 lutego 1962) i Marisę Carmelę (ur. 22 lutego 1966)

Filmografia

• 1926 Bardelys the Magnificent – strażnik

Brown of Harvard – zawodnik z Yale z nr 35

The Great K & A Train Robbery – statysta

• 1927 Annie Laurie – statysta

The Drop Kick – zawodnik USC

• 1928 Four Sons – statysta

Hangman's House – widz na wyścigu koni

Mother Machree – statysta

Arka Noego (Noah's Ark) – statysta

• 1929 The Black Watch – statysta

The Forward Pass – statysta

Salute – Bill

Speakeasy – statysta

Words and Music – Pete Donahue

• 1930 Born Reckless – statysta

Cheer Up and Smile – Bit Part

Droga olbrzymów (The Big Trail) – Breck Coleman

Men Are Like That – por. Bob Denton

Rough Romance – drwal

• 1931 The Deceiver – Thorpe (zwłoki)

Girls Demand Excitement – Peter Brooks

Maker of Men – Dusty Rhodes

Rywale (Range Feud) – Clint Turner

Three Girls Lost – Gordon Wales

• 1932 Cień Orła (Shadow of the Eagle) – Craig McCoy

Running Hollywood - on sam

The Hollywood Handicap – on sam

The Hurricane Express – Larry Baker

Lady and Gent – Buzz Kinney

Prawo dwóch pięści (Two-Fisted Law) – Duke

Tajemnica kopalni złota (Haunted Gold) – John Mason

Teksaski cyklon (Texas Cyclone) – Steve Pickett

That's My Boy – futbolista

Ujarzmij go, kowboju (Ride Him, Cowboy) – John Drury

Wielka galopada (The Big Stampede) – John Steele

• 1933 Baby Face – Jimmy McCoy

Central Airport – drugi pilot we wraku

College Coach – student

Człowiek z Monterey (The Man From Monterey) – kpt. John Holmes

Gdzieś w Sonorze (Somewhere in Sonora) – John Bishop

His Private Secretary – Dick Wallance

Jeźdźcy przeznaczenia (Riders of Destiny) – Sandy Saunders

The Life of Jimmy Dolan – Smith

Sagebrush Trail – John Brant

Telegraficzny szlak (The Telegraph Trail) – John Trent

The Three Musketeers – Tom Wayne

• 1934 Błękitna stal (Blue Steel) – szeryf John Carruthers

Człowiek z Utah (The Man from Utah) – John Weston

Granica bezprawia (The Lawless Frontier) – John Tobin

Nad niebem Arizony ('Neath the Arizona Skies) – Chris Morrell

Poza szlakiem (The Trail Beyond) – Rob Drew

Randy Rides Alone – Randy Bowers

The Star Packer – John Travers

Szczęśliwy Teksańczyk (The Lucky Texan) – Jerry Mason

West of the Divide – Ted Hayden

• 1935 Lawless Range – John Middleton

Poranny jeździec (The Dawn Rider) – John Mason

Pustynny szlak (Desert Trail) – John Scott

Rajski kanion (Paradise Canyon) – agent federalny John Wyatt

Tęczowa dolina (Rainbow Valley) – John Martin

Terror w Teksasie (Texas Terror) – szeryf John Higgins

Westward Ho – John Wyatt

• 1936 Conflict – Pat

Król Pecos (King of the Pecos) – John Clayborn

The Lawless Nineties – John Tipton

The Lonely Trail – kpt. John Ashley

Sea Spoilers – Bob Randall

Szlak Oregonu (The Oregon Trail) – John Delmont

Wiatry pustkowia (Winds of the Wasteland) – John "Johny" Blair

• 1937 Adventure's End – Duke Slade

California Straight Ahead – Biff Smith

I Cover the War – Bob Adams

Idol of the Crowds – Johny Hanson

Urodzony dla Dzikiego Zachodu (Born to the West) – Dare Rudd

• 1938 Overland Stage Raiders – Stony Brooke

Pals of the Saddle – Stony Brooke

Red River Range – Stony Brooke

Santa Fe Stampede – Stony Brooke

• 1939 Allegheny Uprising – Jim Smith

Dyliżans (Stagecoach) – Ringo Kid

Nocni jeźdźcy (The Night Riders) – Stony Brooke

Nowa granica (New Frontier) – Stone Brooke

Three Texas Steers – Stony Brooke

Wyoming Outlaw – Stony Brooke

• 1940 Czarny oddział (Dark Command) – Bob Seton

Długa podróż do domu (The Long Voyage Home) – Ole Olsen

Siedmiu grzeszników (Seven Sinners) – por. Dan Brent

Three Faces West – John Phillips

• 1941 Dama z Luizjany (Lady from Louisiana) – John Reynolds

Lady for a Night – Jackson Morgan

A Man Betrayed – Lynn Hollister

The Shepherd of the Hills – młody Matt

• 1942 Latające tygrysy (Flying Tigers) – kpt. Jim Gordon

Pittsburgh – Charles "Pittsburgh" Markham

Spotkanie we Francji (Reunion in France) – Pat Talbot

W starej Kalifornii (In Old California) – Tom Craig

Zdobywcy (The Spoilers) – Glennister

Zdradzieckie skały (Reap the Wild Wind) – kpt. Jack Stuart

• 1943 Dama ryzykuje (A Lady Takes a Chance) – Duke Hudkins

Wojny drapieżców (In Old Oklahoma) – Dan Somers

• 1944 The Fighting Seabees – Wedge Donovan

Olbrzym w siodle (Tall in the Saddle) – Rocklin

• 1945 Dakota – John Devlin

Płomień Barbary Coast (Flame of Barbary Coast) – Duke Fergus

Powrót do Bataan (Back to Bataan) – płk Joseph Madden

Ci, których przewidziano na straty (They Were Expendable) – por. "Rusty" Ryan

• 1946 Bez zastrzeżeń (Without Reservations) – Rusty Thomas
• 1947 Anioł i złoczyńca (Angel and the Badman) – Quirt Evans

Tycoon – Johnny Munroe

• 1948 Fort Apache – kpt. Kirby York

Rzeka Czerwona (Red River) – Thomas Dunson

Trzej ojcowie chrzestni (3 Godfathers) – Robert Marmaduke Sangster Hightower

Wake of the Red Witch – kpt. Ralls

• 1949 Piaski Iwo Jimy (Sands of Iwo Jima) – sierż. John M. Stryker

Nosiła żółtą wstążkę (She Wore a Yellow Ribbon) – kpt. Nathan Cutting

Strzelec z Kentucky (The Fighting Kentuckian) – John Breen

• 1950 Rio Grande – ppłk Kirby Yorke
• 1951 Operacja Pacyfik (Operation Pacific) – kmdr ppor. Duke E. Gifford
• 1952 Big Jim McLain – Jim McLain

Spokojny człowiek (The Quiet Man) – Sean Thornton

• 1953 Hondo – Hondo Lane

Island in the Sky – kpt. Dooley

Trouble Along the Way – Steve Williams

• 1954 Noc nad Pacyfikiem (The High and the Mighty) – Dan Roman
• 1955 Chiński szlak (Blood Alley) – kpt. Tom Wilder

Morski pościg (The Sea Chase) – kpt. Karl Ehrlich

• 1955 Rookie of the Year – Mike Cronin
• 1956 Zdobywca (The Conqueror) – Temudżyn

Poszukiwacze (The Searchers) – Ethan Edwards

• 1957 Jet Pilot – płk Jim Shannon

Legenda zaginionego miasta (Legend of the Lost) – Joe January

Skrzydła orłów (The Wings of Eagles) – Frank W. "Spig" Wead

• 1958 The Barbarian and the Geisha – Townsend Harris

I Married a Woman – on sam

• 1959 Konnica (The Horse Soldiers) – płk John Marlowe

Rio Bravo – szeryf John T. Chance

• 1960 Alamo (The Alamo) – David Crockett

Złoto Alaski (North to Alaska) – Sam McCord

• 1961 W kraju Komanczów (The Comancheros) – kpt. Jake Cutter
• 1962 Hatari! – Sean Mercer

Człowiek, który zabił Liberty Valance'a (The Man Who Shot Liberty Valance) – Tom Doniphon

Jak zdobywano Dziki Zachód (How the West Was Won) – gen. William Tecumseh Sherman

Najdłuższy dzień (The Longest Day) – ppłk Benjamin Vandervoort

• 1963 McLintock! – George Washington McLintock

Rafa Donovana (Donovan's Reef) – Michael Patrick "Guns" Donovan

• 1964 Świat cyrku (Circus World) – Matt Masters
• 1965 Synowie Katie Elder (The Sons of Katie Elder) – John Elder

Opowieść wszech czasów (The Greatest Story Ever Told) – centurion

Wojna o ocean (In Harm's Way) – adm. Rockwell Torrey

• 1966 Cast a Giant Shadow – gen. Mike Randolph

El Dorado – Cole Thornton

• 1967 Pancerny wóz (The War Wagon) – Taw Jackson
• 1968 Ujarzmić piekło (Hellfighters) – Chance Buckman

Zielone berety (The Green Berets) – płk Mike Kirby

• 1969 Niezwyciężeni (The Undefeated) – płk John Henry Thomas

Prawdziwe męstwo (True Grit) – szeryf Reuben J. "Rooster" Cogburn

• 1970 Chisum – John Simpson Chisum

Rio Lobo – płk Cord McNally

• 1971 Wielki Jake (Big Jake) – Jacob "Big Jake" McCandles
• 1972 Kowboje (The Cowboys) – Will Anderson
• 1973 Rabusie pociągów (The Train Robbers) – Lane

Synowie szeryfa (Cahill U.S. Marshal) – J. D. Cahill

• 1974 Samotny detektyw McQ (McQ) – detektyw por. Lon McQ
• 1975 Brannigan – por. Jim Branningan

Rooster Cogburn – Rooster Cogburn

• 1976 Rewolwerowiec (The Shootist) – John Bernard Brookes