Jerzy z Podiebradu (czes. Jiří z Kunštátu a Poděbrad) (ur. 6 kwietnia 1420 w Podiebradach - zm. 22 marca 1471 w Pradze) – król Czech w latach 1458-1471. Był pierwszym w historii królem państwa europejskiego, który odrzucił wiarę katolicką - przyjął nauki Jana Husa. Wtedy to, w całych ówczesnych Czechach, na znak przyjęcia nowej, reformowanej religii, przed każdym kościołem został ustawiony kielich - symbol ruchu husyckiego.

Biografia

Dzieciństwo i młodość

Jerzy był synem Wiktoryna z Podiebradów, czeskiego możnowładcy, który był jednym z przywódców sierotek w trakcie wojen husyckich. Jako czternastoletni chłopiec, Jerzy brał udział w bitwie pod Lipanami, która była końcem ruchu taborytów. We wczesnych latach życia, jako jeden z przywódców husytów, pokonał wojska austriackie króla niemieckiego Albrechta II, zięcia i sukcesora króla Zygmunta.

Działalność polityczna

Wkrótce został szanowanym członkiem nacjonalistycznego ruchu husytów, a po śmierci Hynka Ptáčka z Pirksteina - jego przywódcą. Do czasu osiągnięcia pełnoletności przez Władysława, syna Albrechta, który urodził się po śmierci ojca, Czechy podzieliły się na dwie części - katolicką (lub austriacką), rządzoną przez Ulryka z Rożemberka (czes. Oldřich II. z Rožmberka) (1403-1462) oraz nacjonalistyczną (rzadziej nazywaną husycką), przewodzoną przez Podiebrada.

Po wielu nieudanych pokojowych próbach zjednoczenia, Jerzy zdecydował się na odwołanie do potęgi wojska. Stopniowo powiększał swoją armię w północno-wschodnich Czechach, gdzie husyci posiadali najwięcej zwolenników oraz gdzie była usytuowana jego dziedziczna twierdza. Wraz ze swoimi ludźmi - dziewięcioma tysiącami mężczyzn - rozpoczął marsz roku 1448 z Kutnej Hory do Pragi, gdzie przejął władzę nad stolicą prawie bez oporu i sprzeciwu. Wybuchła wojna domowa, jednak Podiebradowi udało się pokonać szlachtę katolicką. W roku 1451 cesarz Fryderyk III, jako obrońca młodego króla Władysława, zawierzył Podiebradowi zarządzanie Czechami. W tym samym roku kongres zwołany w Pradze przyznał mu tytuł regenta.

Jerzy z Podiebradów przy łożu śmierci Władysława Pogrobowca

Walka Czechów z Rzymem trwała nieprzerwanie, a położenie Jerzego stało się bardzo skomplikowane, kiedy młody król Władysław, koronowany w roku 1453, wyraził swoje poparcie dla kościoła katolickiego, chociaż zarazem honorował układy z Czechami i ich starodawne przywileje.

Król Czech

W roku 1457 król Władysław nagle umarł, a opinia publiczna oskarżała Podiebrada o otrucie go. 27 lutego 1458 czescy właściciele ziemscy jednomyślnie wybrali Jerzego na króla - poparli go nawet zwolennicy Austriaków, nie chcąc sprzeciwiać się powszechnemu ruchowi, dążącemu do wyboru monarchy z ich własnego kraju.

Wybór Jerzego z Podiebradów na króla czeskiego

Rok po wyborze Podiebrada, Pius II został wybrany nowym papieżem, a jego ustawiczna wrogość do króla czeskiego okazała się największą przeszkodą w rządach Jerzego. Mimo że odmówił żądaniu papieża, który chciał, by Jerzy zgodził się na zniesienie ugód, król starał się również wkraść w łaski Rzymu, karząc wszystkich zagorzałych czeskich wrogów papistów. Wszystkie próby Podiebrada do zawarcia pokoju z Rzymem okazały się bezskuteczne, ale śmierć Piusa II przeszkodziła jemu samemu w powołaniu krucjaty przeciw Czechom. Jego następca jednak okazał się równie zdeterminowanym i zagorzałym wrogiem husytyzmu.

Król husycki miał wielu wrogów wśród katolickiej szlachty Czech, a w łonie Korony Czeskiej od początku przeciwstawiał mu się Wrocław (gdzie obok rady miejskiej bardzo ważną rolę odgrywał biskup Jodok z Rożemberku, z potężnego południowoczeskiego rodu szlacheckiego będącego filarem katolicyzmu w Czechach). Przedstawiciele katolickiej opozycji spotkali się w Zelenej Horze w zachodnich Czechach 28 listopada 1465 roku i zawarli pakt przeciwko królowi, wnosząc przeciwko niemu również wiele oskarżeń. Konfederacja była od samego początku istnienia popierana przez papieża, pomimo że Podiebrad, po śmierci Piusa II, próbował negocjacji z nowym - Pawłem II. Zakończyły się one po tym, jak papież obraził i znieważył wysłanników króla czeskiego.

23 grudnia 1466 Paweł II ekskomunikował Podiebrada i wymówił mu koronę Czech, zakazując jednocześnie wszystkim katolikom posłuszeństwa wobec niego. Cesarz Fryderyk III i król Maciej Węgierski, dawny sojusznik Jerzego, dołączyli do powstania szlachty czeskiej. Król Maciej wezwany przez katolicką opozycję został w Ołomuńcu wybrany na króla czeskiego 3 maja 1469. W następnym roku opór Podiebrada był znacznie bardziej skuteczny, jednak jego śmierć z przyczyn naturalnych 22 marca 1471 na czas pewien zakończyła wojnę. Jego następcą na tronie czeskim (praskim) został wybrany w Kutnej Horze zgodnie z dawniejszymi układami syn króla polskiego Kazimierza - Władysław Jagiellończyk, wnuk cesarza (i króla Czech) Zygmunta luksemburskiego. Maciej uzyskał z kolei uznanie swego tytułu jako króla czeskiego ze strony papieża. Niebawem wojna rozgorzała na nowo.

Jerzy z Podiebradów na obrazie Alfonsa Muchy pokazuje kard. Fantinowi miejsce Kościoła katolickiego podczas jego elekcji na króla

Potomstwo

Jerzy z Podiebradów był dwukrotnie żonaty. w 1441 roku poślubił Kunegundę ze Šternberka, która zmarła w 1449 roku. Rok później zawarł drugi związek małżeński z Joanną z Rožmitálu (zm. 1475). Z pierwszego małżeństwa miał sześcioro dzieci:

• Boczek (1442–1496)
• Wiktoryn (1443–1500), od 1459 roku książę Rzeszy, książę ziębicki, opawski i hrabia kłodzki;
• Barbara (1446–1474)
• Henryk Starszy (1448–1498), od 1462 książę Rzeszy, książę ziębicki, oleśnicki, wołowski i hrabia kłodzki;
• Katarzyna (1449–1464), królowa węgierska, żona Macieja Korwina;
• Zdeňka (Sidonie) (1449–1510), księżna saska, żona Albrechta Odważnego.

Z drugiego małżeństwa Jerzy z Podiebradów doczekał się czworga dzieci:

• Henryk Młodszy (Hynek) (1452–1492), od 1462 roku książę Rzeszy, książę ziębicki i hrabia kłodzki;
• Fryderyk (1453–1458)
• Jerzy (1454/1455–1459/1462)
• Ludmiła (1456–1503), żona Fryderyka I, księcia legnickiego.

Ciekawostki

W praskiej dzielnicy Vinohrady znajduje się plac jego imienia (náměstí Jiřího z Poděbrad), a pod nim stacja linii A metra praskiego o tej samej nazwie.

Linki zewnętrzne

• Traktat o pokoju ogólnoeuropejskim stworzony z inicjatywy króla czeskiego Jerzego z Podiebradów w latach 1461-1464
• Claus Bernet: Georg von Podiebrad, in: BBKL, 21, 2003, 1183-1203

Bibliografia

• Stefan Głogowski, Genealogia Podiebradów, Muzeum w Gliwicach, Gliwice 1997.
• Słownik władców Europy średniowiecznej, pod red. Marka Serwańskiego i Janusza Dobosza, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1999.
• Roman Heck, Marian Orzechowski, Historia Czechosłowacji, Ossolineum, Wrocław 1969.