Jerzy Żuławski herbu Szeliga (ur. 14 lipca 1874 w Lipowcu k. Rzeszowa, zm. 9 sierpnia 1915 w Dębicy) – polski filozof, pisarz, poeta i dramaturg okresu Młodej Polski. Wraz z Władysławem Umińskim i Antonim Langem jeden z prekursorów polskiej literatury fantastycznonaukowej. Jako poeta przedstawiciel dekadentyzmu i katastrofizmu. Autor dramatów symbolicznych oraz prozy poetyckiej, a także esejów filozoficznych.

Syn Kazimierza i Józefa z domu Gosławskiej. Lata dzieciństwa późniejszy pisarz spędził w rodzinnym majątku, w Młynnem pod Limanową. Uczęszczał do gimnazjum w Bochni, następnie do szkoły realnej w Krakowie. Od 1892 studiował na politechnice w Zurychu, zaś od 1895 do 1898 roku na Wydziale Filozoficznym uniwersytetu w Bernie, gdzie uzyskał doktorat na podstawie rozprawy „Problem przyczynowości u Spinozy", której streszczenie znaleźć można w roczniku „Studiów filozoficznych" z 1901 roku. Po powrocie do Polski uczył w gimnazjum w Jaśle i Krakowie. Od 1902 roku poświęcił się wyłącznie pracy literackiej. Żuławski związany był ze środowiskiem krakowskiej bohemy artystycznej, przyjaźnił się z Kasprowiczem, Przybyszewskim, Rydlem i Tetmajerem. Po 1900 dużo podróżował. Rozwijał pasję narciarza, alpinisty i taternika. Wraz z bratem Januszem 28 sierpnia 1909 dokonał pierwszego letniego wejścia na Przełączkę pod Kopą Popradzką i Smoczą Grań w Tatrach Wysokich[1].

W 1910 roku zamieszkał na stałe w Zakopanem. Był współzałożycielem Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Prowadził w willi „Łada" otwarty dom literacki, w którym gościli Witkacy, Staff, Kasprowicz, Tetmajer. Gdy wybuchła I wojna światowa, wstąpił do Legionów. Był w szeregach Strzelców, redagował pismo „Do Broni". Po wkroczeniu Pierwszej Kompanii Kadrowej na ziemie zaboru rosyjskiego w 1914 roku przez 2 dni był komisarzem Wojsk Polskich w Książu. Był komisarzem Polskiej Organizacji Narodowej w 1914 roku. Zmarł w szpitalu wojskowym w Dębicy na tyfus brzuszny.

Jego synami byli Wawrzyniec Żuławski, Marek Żuławski i Juliusz Żuławski.

Twórczość

Debiutował jako poeta w roku 1895 zbiorem Na strunach duszy mocno osadzonym w poetyce dekadentyzmu. Jego twórczość była wysoko ceniona przez współczesnych (np. Stanisława Przybyszewskiego) i nadal ma swoich wielbicieli.

Jego najbardziej znane utwory to trylogia science fiction dziejąca się na Księżycu (Na srebrnym globie, Zwycięzca, Stara Ziemia). Był autorem wielu zbiorów wierszy, powieści, sztuk scenicznych, rozpraw filozoficznych i estetycznych. Publikował w „Życiu", „Młodości", „Krytyce", „Strumieniu", „Chimerze", „Słowie Polskim". Przez pewien czas był współredaktorem „Krytyki". Trylogia księżycowa tłumaczona na język czeski, niemiecki, rosyjski, węgierski była inspiracją dla wielu pisarzy, zarówno polskich (np. Stanisław Lem), jak i obcych. Na jej podstawie stryjeczny wnuk pisarza, Andrzej Żuławski, nakręcił film Na srebrnym globie.

Jeden z jego najsłynniejszych wierszy „Do moich synów" został napisany w 1914 r.

W 2008 roku utworzona została Nagroda Literacka im. Jerzego Żuławskiego dla najlepszych polskich utworów fantastycznych.

Publikacje

• cykl powieściowy Trylogia księżycowa, 1903-1911
  • Na srebrnym globie. Rękopis z Księżyca (Towarzystwo Wydawnicze S. Sadowski, Lwów 1903)
  • Zwycięzca (Gebethner, Kraków 1910)
  • Stara Ziemia (Gebethner, Kraków 1911)
• cykl powieściowy Laus feminae, 1914-1916
  • tom 1 Powrót (Tow. Akc. S. Orgelbranda Synów, Warszawa 1914)
  • tom 2 Profesor Butrym (Tow. Akc. S. Orgelbranda Synów, Warszawa 1916)

• Opowiadania prozą (1902)
• Bajka o człowieku szczęśliwym (1910)
• Kuszenie szatana (1910)

• Na strunach duszy (1895)
• Intermezzo (1897)
• Stance o pieśni (1897)
• Poezje (1900)
• Z domu niewoli (1902)

• Prolegomena (1902)
• Szkice literackie (1913)
• Przed zwierciadłem prawdy (1914)
• Miasta umarłe (1918)

• Dyktator (1903)
• Wianek mirtowy (1903)
• Eros i Psyche (1904)
• Ijola (1905)
• Gra.Tryptyk sceniczny (1906)
• Donna Aluica (1906)
• Za cenę łez (1909)
• Koniec Mesjasza (1911)
• Gród Słońca (1911)

• Benedykt Spinoza. Człowiek i dzieło (1902)