Jerzy Pomianowski, ps. „Dyonizy Aczkolwiek”, „Michał Kaniowski” (ur. jako Jerzy Birnbaum 13 stycznia 1921 w Łodzi, zm. 29 grudnia 2016 w Krakowie) – polski prozaik, eseista, ekspert do spraw historii Europy Wschodniej, krytyk teatralny, scenarzysta filmowy, tłumacz literatury pięknej z języka rosyjskiego i niemieckiego.

Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako syn Stanisława Birnbauma (zm. 1959), technika włókiennika, i Janiny z domu Kliger (zm. 1960), nauczycielki języka polskiego; był wnukiem chazana i kompozytora Abrahama Bera Birnbauma (1865–1923) oraz bratankiem aktorki Heleny Gruszeckiej (1901–1982) i publicysty Mieczysława Birnbauma (1889–1940). Rodzina Birnbaumów zmieniła nazwisko na Pomianowski po II wojnie światowej .

Debiutował w 1937 (pod pseudonimem Dyonizy Aczkolwiek) w „Próbach”, pierwsze fraszki i przekłady literackie zamieszczał w „Szpilkach”, był także felietonistą pisma „Młodzi idą” (organ Organizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego OM TUR). W 1938 zdał maturę w Polskim Gimnazjum Społecznym w Łodzi (języka polskiego uczył go Mieczysław Jastrun, chodził do klasy m.in. z Jerzym Jochimkiem). Rozpoczął studia filozoficzne na Uniwersytecie Warszawskim (seminarium Tadeusza Kotarbińskiego).

Po wybuchu II wojny światowej uciekł do radzieckiej strefy okupacyjnej. Został zwerbowany do pracy w kopalni w Donbasie. Po napaści III Rzeszy na Związek Radziecki w 1941 wyjechał do Tadżykistanu, gdzie rozpoczął studia medyczne w Stalinabadzie; pracował w prosektorium.

W latach 1944–1946 redaktor PAP Polpress w Moskwie. Publikował m.in. w „Nowych Widnokręgach” (organie Związku Patriotów Polskich). W 1946 jako repatriant wrócił do Polski. Wstąpił do PPR. W tym samym roku wyjechał do ZSRR jako korespondent prasowy. W 1947 ukończył I Instytut Medyczny w Moskwie.

W latach 1947-1951 był kierownikiem Samodzielnego Referatu Prasy i Propagandy Zdrowia w Ministerstwie Zdrowia (u ministra Tadeusza Michejdy). W latach 1951-1958 kierownik działu teatralnego tygodnika „Nowa Kultura”, a w latach 1953-1957 wykładowca na Wydziale Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego. Publikował m.in. w tygodniku „Świat”. W latach 1958-1961 kierownik literacki Teatru Narodowego, następnie w latach 1961-1968 zespołu filmowego Syrena.

W 1966 wystąpił z PZPR, po proteście przeciwko wyrzuceniu z niej prof. Leszka Kołakowskiego.

W lutym 1969 na fali antysemickiej kampanii, która była następstwem wydarzeń marcowych, pozbawiony pracy i możliwości druku, wyjechał do Włoch. W latach 1969-1970 wykładał na Akademii Teatralnej (National Academy of Dramatic Art) w Rzymie. Stypendysta włoskiego MSZ w Rzymie (1971-1973). Od 1974 wykładowca literatury polskiej na Uniwersytecie w Bari, Florencji i Pizie. Był współpracownikiem pism francuskich i włoskich oraz doradcą oficyny E/O (wydawcy wielu polskich dzieł). Współpracował z paryską „Kulturą”, tłumacząc dla Instytutu Literackiego w Paryżu (pod pseudonimem Michał Kaniowski) dzieła dysydentów rosyjskich, takich jak Andriej Sacharow i Aleksandr Sołżenicyn (m.in. trzytomowy Archipelag Gułag, nadawany też przez Rozgłośnię Polską Radia Wolna Europa). Tłumaczył także inne utwory literatury rosyjskiej i radzieckiej: Izaaka Babla, Michała Bułhakowa, Antoniego Czechowa, Eugeniusza Szwarca, Lwa Tołstoja, Anny Achmatowej, Osipa Mandelsztama, Leonida Martynowa, a także języka niemieckiego: m.in. Ericha Kästnera, Klabunda i Ericha Mühsama.

Do Polski wrócił w 1994. Współpracował z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Gazetą Wyborczą” i „Rzeczpospolitą”. Z inspiracji Jerzego Giedroycia założył w 1999 i redagował miesięcznik „Nowaja Polsza”.

Członek ZPL, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich i Polskiego PEN-Clubu (od 1999 członek Zarządu), SFP, jeden z założycieli i prezes Polskiej Unii Pisarzy-Medyków (1967-1969).

Dwukrotnie żonaty (z Anną Rembacz, a następnie Aleksandrą Kurczab). Mieszkał w Krakowie i Warszawie.

Odznaczenia

• 1989: Odznaka honorowa Zasłużony dla Kultury Polskiej;
• 1998: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (za wybitne zasługi w twórczości literackiej i działalności wydawniczej);
• 2005: Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego z 11 listopada „za wybitne zasługi dla współpracy między narodami Polski i Rosji, za działalność literacką i publicystyczną”).

Nagrody

• Nagroda państwowa II stopnia za scenariusz filmu pt. Godziny nadziei (1955);
• Nagroda ministra kultury i sztuki (za przygotowanie i wystawienie sztuki Mikołaja Pogodina pt. Kremlowskie kuranty, 1962);
• Nagroda za literackie i sceniczne walory przekładu sztuki E. Szwarca „Nagi król” wystawionej w Teatrze im. Stefana Jaracza Olsztyn-Elbląg (Toruń – V FTPP 1963)
• Nagroda ZAiKS-u dla tłumaczy literatury polskiej za granicą oraz literatur obcych na język polski za 1988;
• Nagroda Literatury na Świecie za najlepsze przekłady opublikowane w 1990 roku;
• Nagroda Polskiego PEN-Clubu za wybitne osiągnięcia w dziedzinie przekładu za rok 1990;
• Nagrody Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (1994)
• Nagrody im. Juliusza Mieroszewskiego (1997);
• Nagroda Ambasady Polskiej w Moskwie za szczególne zasługi w budowaniu zaufania między społeczeństwami obu krajów (2001);
• Nagrody Przeglądu Wschodniego im. Aleksandra Gieysztora (2004);
• Nagroda Rzeczpospolitej im. Dariusza Fikusa za wieloletnie działania na rzecz dialogu między Polakami a Rosjanami (2005);
• Nagrody im. Jerzego Giedroycia (2006).