Janusz Marek Kurtyka (ur. 13 sierpnia 1960 w Krakowie, zm. 10 kwietnia 2010 w Smoleńsku) – polski historyk, dr hab. nauk historycznych, od 2005 do 2010 prezes Instytutu Pamięci Narodowej.

Życiorys

Absolwent III LO im. Jana Kochanowskiego w Krakowie. Ukończył następnie studia historyczne na Wydziale Historyczno-Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1995 obronił doktorat, a w 2000 uzyskał stopień doktora habilitowanego nauk historycznych. Specjalizował się w genealogii, historii nowożytnej, historii średniowiecza oraz naukach pomocniczych historii. Zawodowo związany z Instytutem Historii Polskiej Akademii Nauk (od 1985) oraz Państwową Wyższą Szkołą Wschodnioeuropejską w Przemyślu, w której objął stanowisko profesora. Od 2008 prowadził wykłady z zakresu historii ustroju Polski w krakowskiej Wyższej Szkole Filozoficzno-Pedagogicznej "Ignatianum".

Pracował także w redakcji historycznej Wielkiej Encyklopedii PWN, brał udział w pracach nad Polskim Słownikiem Biograficznym. Był autorem ponad 140 publikacji naukowych.

Działał w opozycji demokratycznej w okresie PRL, brał udział w zakładaniu Niezależnego Zrzeszenia Studentów na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był wykładowcą na Chrześcijańskim Uniwersytecie Robotniczym. W latach 1989–2000 pełnił funkcję przewodniczącego koła NSZZ "Solidarność" krakowskich placówek Instytutu Historii PAN. W 1990 wstąpił do Partii Republikańskiej, a w 1991 przystąpił z nią do Koalicji Republikańskiej. W 1992 został członkiem Partii Chrześcijańskich Demokratów. W wyborach w 1993 kandydował do Sejmu z 21. miejsca na liście wyborczej KKW "Ojczyzna" w okręgu obejmującym województwo krakowskie, otrzymując 235 głosów. Pod koniec lat 90. działał w Stronnictwie Konserwatywno-Ludowym.

Po utworzeniu Instytutu Pamięci Narodowej został pierwszym dyrektorem jego oddziału w Krakowie. 21 kwietnia 2005 Kolegium IPN rekomendowało jego kandydaturę Sejmowi na stanowisko prezesa tej instytucji. 9 grudnia tego samego roku jego kandydatura została zaakceptowana przez Sejm (większością 332 głosów), a 22 grudnia zatwierdzona przez Senat. Pięcioletnią kadencję rozpoczął po złożeniu przed Sejmem ślubowania w dniu 29 grudnia 2005.

Zginął 10 kwietnia 2010 w wyniku katastrofy polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku. 15 kwietnia 2010 w Przemyślu odbył się marsz pamięci ku jego czci. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 23 kwietnia 2010 w Krakowie. Msza odprawiona została w Kościele Świętych Apostołów Piotra i Pawła, następnie Janusz Kurtyka został pochowany w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Rakowickim. 20 marca 2012 na polecenie prokuratora prokuratury wojskowej prowadzącego śledztwo w sprawie katastrofy w Smoleńsku przeprowadzono ekshumację jego ciała. 26 marca 2012 na Cmentarzu Rakowickim odbył się ponowny pogrzeb Janusza Kurtyki.

Janusz Kurtyka był żonaty z lekarką Zuzanną Kurtyką. Miał dwóch synów.

Odznaczenia, wyróżnienia

W 2007 został odznaczony ukraińskim Orderem "Za Zasługi" trzeciego stopnia. 3 kwietnia 2009 został odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. 16 kwietnia 2010 pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski przez marszałka Sejmu Bronisława Komorowskiego wykonującego obowiązki prezydenta RP na wniosek Kapituły Orderu Odrodzenia Polski, za wybitne zasługi w służbie państwu i społeczeństwu.

Laureat Nagrody im. Adama Heymowskiego (1996), II nagrody w Konkursie im. Klemensa Szaniawskiego (1998), Nagrody im. Joachima Lelewela (2000) oraz Nagrody im. Jerzego Łojka (2001). W 2007 tygodnik "Gazeta Polska" przyznał mu tytuł "Człowieka Roku 2006".

9 czerwca 2010 otrzymał pośmiertnie nagrodę Kustosza Pamięci Narodowej

Upamiętnienie

Januszowi Kurtyce poświęcono tablice pamiątkowe: na Pałacu Konopków w Wieliczce (odsłonięta 13 sierpnia 2010), na elewacji siedziby IPN przy ul. Towarowej 28 w Warszawie (odsłonięta 8 października 2010), w kościele św. Kazimierza w Krakowie (odsłonięta 8 kwietnia 2011), w Węgrowie (odsłonięta 9 kwietnia 2013) w kościele kościele św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny w Krakowie (odsłonięta 14 kwietnia 2013). 14 kwietnia 2011 na terenie Państwowej Wyższej Szkoły Wschodnioeuropejskiej w Przemyślu został odsłonięty obelisk upamiętniający ofiary zbrodni katyńskiej oraz ofiary katastrofy smoleńskiej, w tym w sposób szczególny parę prezydencką Lecha i Marię Kaczyńskich oraz Janusza Kurtykę, byłego profesora tej uczelni.

Jeszcze za życia Janusza Kurtyki reżyserka Alina Czerniakowska rozpoczęła tworzenie filmu dokumentalnego poświęconego prezesowi IPN. Produkcja pt. Trwajcie. Janusz Kurtyka. Instytut Pamięci Narodowej 2005–2010 została ukończona w 2011. W 2012 portal internetowy poświęcony Januszowi Kurtyce opublikował film pt. Janusz Kurtyka – kustosz pamięci narodowej.

Wybrane publikacje

• Generał Leopold Okulicki "Niedźwiadek" (1898–1946), 1989
• Konspiracja i opór społeczny na Podkarpaciu w okresie PRL (red.), 2007
• Latyfundium Tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV–XVII wiek), 1999
• Odrodzone królestwo. Monarchia Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego w świetle nowszych badań, 2001
• Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu, 1997
• Podole w czasach Jagiellońskich. Studia i materiały, 2011
• Z dziejów agonii i podboju. Prace zebrane z zakresu najnowszej historii Polski, 2011