Jan Karcz (ur. 16 października 1892 w Modlnicy, zamordowany 25 stycznia 1943 w Auschwitz) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego.

Młodość i służba w C. i K. Armii

Był synem Bartłomieja, rolnika i Marianny z domu Wojdyła. W 1912 po zdaniu matury w Krakowie podjął studia na wydziale budowy dróg i mostów Politechniki Lwowskiej (5 semestrów). Ukończył Oficerską Szkołę Saperów dla jednorocznych ochotników.

W 1914 został zmobilizowany do Cesarskiej i Królewskiej Armii. Po ukończeniu oficerskiej szkoły saperów w Krems, jako chorąży, a następnie podporucznik saperów, walczył na froncie serbskim i włoskim. W październiku 1918 roku urlopowany w celu dokończenia studiów.

Służba w Wojsku Polskim

Do Wojska Polskiego wstąpił w listopadzie 1918. Będąc porucznikiem, brał najpierw udział w obronie Lwowa, po czym został dowódcą szwadronu technicznego 7 Pułku Ułanów Lubelskich (do lutego 1919). Od lutego 1919 do września 1921 dowodził szwadronem w 7 puł., walcząc w wojnie polsko-rosyjskiej. Za męstwo na polu walki został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari oraz 4-krotnie Krzyżem Walecznych.

Od września 1921 do lipca 1922 przebywał na kursie dowódców szwadronów w Centralnej Szkole Kawalerii w Grudziądzu, po ukończeniu, którego został dowódcą szwadronu zapasowego, a następnie zastępcą dowódcy 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego. W listopadzie 1925 powierzono mu funkcję referenta w Departamencie Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych. W latach 1926-1928 był słuchaczem Kursu Normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Z dniem 31 października 1928, po ukończeniu kursu i uzyskaniu dyplomu naukowego oficera Sztabu Generalnego, otrzymał przydział służbowy do 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego na stanowisko dowódcy[1]. W październiku 1931 został szefem Departamentu Kawalerii Ministerstwa Spraw Wojskowych. W kwietniu 1937 objął dowództwo Mazowieckiej Brygady Kawalerii.

W kampanii wrześniowej 1939 roku Mazowiecka Brygada Kawalerii pod jego dowództwem toczyła zacięte opóźniające i odwrotowe walki z Niemcami. Działając w składzie Armii „Modlin”, stanowiła prawe skrzydło obrony Mławy, walcząc w okolicy Krzynowłogi Małej i Chorzeli, a także pod Przasnyszem, Pułtuskiem i Wyszkowem. Swój wrześniowy szlak bojowy zakończyła 24 września pod Góreckiem Starym, gdzie została rozbita po krwawym i zaciętym boju i następnie rozwiązana.

Działalność społeczna

Brał czynny udział w działalności sportowej i społecznej. Pełnił obowiązki przewodniczącego Komisji Technicznej Towarzystwa Międzynarodowych i Krajowych Zawodów Konnych w Polsce. Za działalność społeczną został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Był również współautorem Zarysu historii wojennej 1 Pułku Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego.

Działalność konspiracyjna

W czasie okupacji podjął walkę konspiracyjną (ps. „Jan”). Wstąpił do tajnej Organizacji Orła Białego działającej na terenie Krakowa. Wraz z nią przeszedł do Związku Walki Zbrojnej (Okręg Krakowski). Na początku 1941 został przypadkowo aresztowany w łapance w Tarnowie. Początkowo więziony w Lublinie w więzieniu na Zamku, w dniu 27 listopada 1941 przywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau.

Osadzony jako więzień polityczny – Polak (P.Pole) z numerem 23569, również tam Jan Karcz nie złożył broni. Wstąpił do konspiracyjnego Związku Organizacji Wojskowej, założonego w obozie Auschwitz przez rtm. Witolda Pileckiego. Prawdopodobnie w grudniu 1941 został wydany przez zdrajcę obozowemu gestapo. Po przejściu okrutnego przesłuchania w bunkrze bloku 11 został osadzony w karnej kompanii i skierowany do obozu w Birkenau. Tam założył płk Jan Karcz ekspozyturę ZOW i kierował nią do stycznia 1943 roku. 23 stycznia został powtórnie osadzony w bunkrze bloku 11 i 25 stycznia rozstrzelany pod Ścianą Straceń, a jego ciało spalone w krematorium.

11 listopada 1969 roku Prezydent RP, August Zaleski mianował go pośmiertnie generałem brygady.

Awanse

• chorąży – 1 maja 1915
• podporucznik – 1 stycznia 1916
• porucznik – 1 lutego 1918
• rotmistrz – 13 kwietnia 1920
• major – 3 maja 1922 ze starszeństwem 1 czerwca 1919
• podpułkownik – 1 stycznia 1927
• pułkownik dyplomowany – 1 stycznia 1931
• generał brygady – 11 listopada 1969 (pośmiertnie)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• Złoty Krzyż Zasługi
• Krzyż Oficerski Orderu Gwiazdy Rumunii
• Medal Pamiątkowy X Rocznicy Walk o Wyzwolenie Republiki Łotewskiej