Jan Dobraczyński, ps. literackie i dziennikarskie: Eugeniusz Kurowski, j.d., J.D. (ur. 20 kwietnia 1910 w Warszawie, zm. 5 marca 1994 tamże) – polski pisarz i publicysta, uczestnik kampanii wrześniowej i powstania warszawskiego, generał brygady, poseł na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej I i IX kadencji, działacz katolicki współpracujący z władzami PRL.

Urodził się 20 kwietnia 1910 w Warszawie w rodzinie inteligenckiej, był synem Ludwika Dobraczyńskiego, urzędnika, i Walerii z Markiewiczów. Uczęszczał do Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Warszawie, Gimnazjum im. Joachima Lelewela i Gimnazjum im. Adama Mickiewicza, gdzie w 1928 zdał maturę. Następnie studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, po roku przeniósł się jednak do Wyższej Szkoły Handlowej, którą ukończył w 1932. W czasie studiów związał się z chrześcijańską organizacją studencką Iuventus Christiana i jej czasopismem "Iuventus Christiana", w którym debiutował (1934) i z którym związany był do 1936. Po studiach zatrudnił się na krótko jako urzędnik Wydziału Opieki Społecznej Urzędu Miejskiego, w 1935 przeniósł się jednak do Lublina, gdzie pracował w Międzykomunalnym Związku Opieki Społecznej. W tym samym roku ożenił się z Danutą Kotowicz.

W czasie pobytu w Lublinie prowadził wykłady zlecone dla Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Współpracował też z wydawanym na KUL miesięcznikiem "Prąd". W okresie tym związał się z ruchem narodowym, był członkiem Stronnictwa Narodowego. Został członkiem Zrzeszenia Pisarzy Katolickich. Pisał wtedy dla prasy katolickiej i narodowej, w kojarzonym z ONR ABC piśmie kulturalnym "Prosto z Mostu" (w latach 1936–1939), w "Myśli Narodowej" (w latach 1936–1939) i poznańskiej "Kulturze" (w latach 1937–1939). W 1938 powrócił do Warszawy, gdzie objął posadę referenta w Stowarzyszeniu Kupców Polskich.

Walczył w kampanii wrześniowej, służąc w 2. Pułku Strzelców Konnych. W czasie okupacji hitlerowskiej przebywał w Warszawie, pracował (od 1941) w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego. Od grudnia 1939 był współredaktorem pisma "Walka", organu prasowego NOW i Zarządu Głównego Stronnictwa Narodowego (którego był członkiem) oraz dodatku do "Walki" "Żołnierz Wielkiej Polski". "Walkę" założył w grudniu 1939 razem ze Stanisławem Piaseckim. Inne czasopisma, które redagował w czasie okupacji, to "Sprawy Narodu" – jako kierownik działu kulturalnego 1943–1944, "Głos Ojczyzny" – pismo skierowane do Polaków wywiezionych do Niemiec. Współpracował też z czasopismami "Prawda" i "Prawda Młodych" (1942-1944). Był współpracownikiem Żegoty. Dzięki jego determinacji uratowano ok. 500-700 żydowskich dzieci.Jako oficer NOW i AK brał udział w powstaniu warszawskim, początkowo jako oficer sztabu Grupy "Północ" na Starym Mieście – kierował wtedy oddziałem Biura Informacji i Propagandy (BiP) Armii Krajowej. Po likwidacji Grupy "Północ" od 6 września kierował BiP-em na Mokotowie. Redagował też "Komunikat informacyjny" BIP. Został odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Po kapitulacji przebywał w niemieckich obozach jenieckich w Bergen-Belsen, a następnie w Grossborn i Sandbostel.

Po wyzwoleniu z obozu jenieckiego Dobraczyński powrócił do Polski w maju 1945. W tym samym roku został członkiem ZLP. W latach 1945–1946 był redaktorem związanego z narodowo-katolickim Stowarzyszeniem "Pax" tygodnika "Dziś i Jutro". W latach 1953–1956, po przejęciu pisma przez prokomunistycznych dziennikarzy katolickich związanych z "Pax"-em, przewodniczył komitetowi rady redakcyjnej "Tygodnika Powszechnego". W latach 1952–1956 był posłem na Sejm z ramienia Stowarzyszenia "Pax".

Po przemianach politycznych w PRL w 1956 współredagował czasopisma "Słowo Powszechne", "Kierunki", i "Wrocławski Tygodnik Katolicki". w tym ostatnim prowadził stały cykl felietonów Z tygodnia na tydzień. Działał w wielu organizacjach i stowarzyszeniach – od 1958 należał do Polskiego PEN Clubu, w latach 1966–1970 był członkiem Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich, od 1968 był przewodniczącym Rady Stowarzyszenia ZAiKS, od 1980 wiceprezesem Rady Naczelnej Zarządu Głównego ZBoWiD. Należał też do Stowarzyszenia Kultury Europejskiej (SEC) – od 1977 był członkiem jego Rady Wykonawczej, a w 1981 wiceprezesem Oddziału Polskiego.

Przez cały okres istnienia PRL wspierał władze komunistyczne. Jednym z ważniejszych elementów jego działalności społeczno-politycznej była funkcja członka prezydium Frontu Jedności Narodu, którą pełnił w latach 1970–1983. W 1982 został przewodniczącym Tymczasowej Rady Krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON), powołanej w związku ze stanem wojennym przez władze PRL – w latach 1983–1989 był przewodniczącym Rady Krajowej tej organizacji. W 1983 został wybrany w skład Krajowej Rady Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. W latach 1985–1989 ponownie został posłem na Sejm, także z ramienia "Pax"-u. W październiku 1988 awansowany do stopnia generała brygady w stanie spoczynku. Nominację wręczył w Belwederze przewodniczący Rady Państwa PRL, I sekretarz KC PZPR gen. armii Wojciech Jaruzelski. Po 1989 nie angażował się w działalność polityczną. Zmarł w Warszawie 5 marca 1994.

Odznaczenia i nagrody

Jan Dobraczyński otrzymał wiele polskich i zagranicznych nagród i odznaczeń. Do ważniejszych należą:

• 1944, Polska - Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami
• 1949, Polska – Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka
• 1951, Polska - Złoty Krzyż Zasługi
• 1954, Polska – Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka
• 1954, Polska – Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1969, Polska – Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski
• 1970, Polska – Nagroda Państwowa II stopnia – za osiągnięcia literackie
• 1970, Polska – Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka
• 1972, RFN – nagroda im. R. Schneidera – za osiągnięcia literackie – Hamburg
• 1977, Polska – nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia – za osiągnięcia literackie
• 1979, Polska – nagroda Przewodniczącego Komitetu do Spraw Radia i Telewizji I stopnia – za osiągnięcia literackie
• 1980, Polska – Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka
• 1980, Polska – nagroda miasta Warszawy – za osiągnięcia literackie
• 1980, Włochy – nagroda miasta Prato – za osiągnięcia literackie
• 1982, Polska – Order Sztandaru Pracy I klasy
• 1984, Polska – Order Budowniczych Polski Ludowej
• 1985, Polska – Krzyż Srebrny Krzyż Virtuti Militari
• 1985, Włochy – nagroda miasta San Remo – za osiągnięcia literackie
• 1985, NRD – nagroda im. O. Nuschke – za osiągnięcia literackie
• 1986, Polska – Nagroda Państwowa I stopnia za całokształt twórczości
• 1986, Polska – nagroda im. B. Piaseckiego
• 1993, Izrael – medal "Sprawiedliwy wśród Narodów Świata" – przyznawany przez instytut Yad Vashem w Jerozolimie za pomoc Żydom w czasie okupacji hitlerowskiej odebrany w Warszawie

Twórczość

Jan Dobraczyński był autorem licznych opowiadań, szkiców literackich, powieści i wspomnień. Jego twórczość charakteryzuje się tradycyjną formą narracyjną, a w warstwie problemowej podejmuje tematykę metafizyczną oraz moralną, starając się opierać ją na katolickim nauczaniu moralnym. Fabuła miewa posmak melodramatyczny lub sensacyjny, charakteryzuje się pewnym rozmachem i inwencją w sferze konstrukcji. Negatywne reakcje krytyki, w tym krytyki katolickiej, wywoływała nadmierna typowość i schematyzm w ukazywaniu wyborów moralnych jednostek.

Debiutował jako eseista w 1934 na łamach czasopisma "Iuventus Christiana" (nr 2, 1932) artykułem Z rozważań o Biblii. Przed wojną studium o Bernanosie Bernanos – powieściopisarz (Lublin 1937) i Lawa Gorejąca. Studium o Papinim (Poznań 1939), napisał też swoją pierwszą powieść (Ottonowa obietnica), powstałą ok. 1938, nagrodzoną w konkursie Instytutu Akcji Katolickiej – jej rękopis został zniszczony w czasie wojny, lecz fragmenty zostały opublikowane w 1946 w "Polsce Zachodniej" (nr 50/51). Popularność przyniosły mu jego realistyczne powieści o tematyce okupacyjnej – pisane w czasie wojny W rozwalonym domu (1946) i Najeźdźcy (w dwóch częściach, 1946–1947).

W rozwalonym domu mówi o religijności i walce harcerzy w powstaniu warszawskim, Najeźdźcy o wydarzeniach wojennych, które ukazane są jako złożona, wielowątkowa panorama. Fabuła tego utworu koncentruje się wokół oficerów niemieckich, ukazuje też duchową przemianę jednego z nich pod wpływem katolicyzmu, co ma ilustrować poglądy Dobraczyńskiego o możliwościach odrodzenia duchowego narodu niemieckiego po wojnie. Powieść A znak nie będzie mu dany (1957), podobnie jak Dłonie na murze (1960) i Doścignięty (1967) przynosi kontynuację problematyki poruszonej w powieściach wojennych i nowe próby ustalenia relacji Niemiec powojennych do przeszłości.

Wiele powieści Jana Dobraczyńskiego opiera się na motywach biblijnych. Tworzą one cykl powieściowy, do którego należą Wybrańcy gwiazd (1948) o Jeremiaszu, Pustynia (1955) opowiadająca o Mojżeszu, Cień Ojca (1977) o św. Józefie, Święty miecz (1949) o św. Pawle. Bardzo poczytne były wydane w 1951 Listy Nikodema, pośrednio opowiadające dzieje samego Chrystusa, przedstawiające uczonego faryzeusza skłaniającego się ku przyjęciu chrześcijaństwa pod wpływem rozważań nad sensem ludzkiego cierpienia.

Tematykę historii Kościoła podejmują powieści Klucz mądrości (1951) i Przyszedłem rozłączyć (1959), mówiące o chrześcijaństwie w Europie i w Azji na przełomie XII i XIII wieku. Błękitne hełmy na tamie (1965) i Spalone mosty (1969) mówią o Kościele współczesnym w konfliktach społecznych i politycznych krajów rozwijających się. Natomiast powieścią Wyczerpać morze (1961) Dobraczyński próbuje spojrzeć w przyszłość. Zastanawia się, jak może wyglądać Kościół w przyszłości i jaką rolę odegrają w nim chrześcijanie z Afryki.

Powieści z dziejów polskich to Kościół w Chochołowie (1954) o powstaniu chochołowskim, Piąty akt (1962) o Traugutcie i Bramy Lipska (1976) o ks. Józefie Poniatowskim. W latach 80-tych Dobraczyński napisał powieść Spadające liście o Romanie Dmowskim, która wydana została dopiero w 2010 (w stulecie urodzin autora), gdyż wcześniej nie było to możliwe ze względów politycznych.

Jan Dobraczyński napisał także wiele powieści obyczajowych i opowiadań, a także dramat Przędziwo Joanny (1948).

Jego zainteresowania literackie obejmują studia o Bernanosie (1937) i o Papinim (1939) oraz zbiory esejów o literaturze katolickiej – Gwałtownicy (1951), Książki, idee i człowiek (1955), Wielkość i świętość (1958). Historii Kościoła poświęcił pięciotomowy cykl Głos czasu (1966–1974). Dobraczyński był także jednym z tłumaczy pism św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Jeszcze przed wojną przetłumaczył powieść Mauriaca Pielgrzymi (Poznań 1936; Warszawa 1957). Napisał scenariusz i dialogi do filmu W cieniu nienawiści (1985, wzorowanego na opowiadaniu Ewa, razem z Wojciechem Żółtkowskim), był współautorem scenariusza do filmu Miasteczko (1958, wzorowanego na utworze Odpust), a także współautorem scenariusza do serialu dla młodzieży Karino i filmu Karino (1976).

Istnieje kilka wydań zbiorowych dzieł Jana Dobraczyńskiego. Jego utwory, przede wszystkim Listy Nikodema, zostały przetłumaczone na kilkanaście języków.