Henryk Mieczysław Bereza (ur. 28 października 1926 w Miedniewicach, zm. 21 czerwca 2012 w Warszawie) – polski krytyk literacki, eseista, redaktor miesięcznika „Twórczość”.

Życiorys

Był synem rzemieślnika Stanisława Berezy i Agnieszki z Wenusów. Uczył się w szkole w Skierniewicach, w czasie wojny uczęszczał na tajne komplety, po wyzwoleniu był uczniem skierniewickiego Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Prusa. Od 1947 studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, studia ukończył w 1952 z tytułem magistra. W czasie II wojny światowej (w latach 1943–1944) był żołnierzem Armii Krajowej. Kilka lat po wojnie, z pomocą Marii Janion i Marii Żmigrodzkiej, zadebiutował w prasie literackiej. W 1951 został redaktorem „Twórczości”. W latach 1966–1978 kierował działem krytyki, w latach 1978–1988 – prozy, w latach 1980–2004 był zastępcą redaktora naczelnego. Od 1977 do 2005 prowadził w „Twórczości” autorską rubrykę Czytane w maszynopisie. Był również przez dwa lata przewodniczącym jury Nagrody Literackiej Nike.

Twórczość

Henryk Bereza w rozmowie z Marianem Pankowskim (Warszawa, 21 maja 2006)  

 Grób Henryka Berezy na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

• 1966: Sztuka czytania
• 1967: Z lektur prozy obcej
• 1971: Prozaiczne początki
• 1972: Związki naturalne (1973 – nagroda im. S. Piętaka)
• 1978: Związki naturalne: szkice literackie
• 1979: Proza z importu: szkice literackie
• 1981: Taki układ
• 1982: Bieg rzeczy: szkice literackie
• 1989: Sposób myślenia: tom 1 – O prozie polskiej
• 1993: Pryncypia. O łasce literatury
• 1996: Obroty. Szkice literackie
• 1997: Oniriada. Zapisy z lat 1976–1996
• 1998: Epistoły
• 2003: Miary. 99 trójwierszy
• 2006: ...Wypiski...
• 2010: Końcówki. Henryk Bereza mówi (z Piotrem Czerniawskim i Adamem Wiedemannem)
• 2010: Względy
• 2011: Zgłoski

Odznaczenia i nagrody

• 2011: Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta za twórczość całego życia
• 1983: nagroda I stopnia Ministra Kultury i Sztuki
• 1974: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1973: Nagroda im. Stanisława Piętaka za całokształt twórczości

Fundacja Literatury

W 2012 powstała w Szczecinie Fundacja Literatury imienia Henryka Berezy, której celem jest upowszechnianie i promowanie dorobku i spuścizny Henryka Berezy, a także upowszechnianie i promowanie polskiej literatury współczesnej, czym przez całe życie zajmował się Henryk Bereza. Fundacja Literatury imienia Henryka Berezy jest m.in. wydawcą ogólnopolskiego kwartalnika „EleWator”.