Hans-Dietrich Genscher (ur. 21 marca 1927 w Reideburgu, ob. część Halle, Saksonia-Anhalt, zm. 31 marca 2016) – niemiecki prawnik, polityk i dyplomata, wieloletni lider Wolnej Partii Demokratycznej (FDP), minister spraw wewnętrznych (1969–1974) oraz wicekanclerz i minister spraw zagranicznych (1974–1992 z krótką przerwą w 1982).

Dzieciństwo i młodość

Urodził się jako syn Kurta Genschera, syndyka Towarzystwa Rolniczego i Hildy Genscher (z d. Kreime) w Reideburgu w powiecie Saal prowincji Saksonia. W 1933 rodzina przeprowadziła się do Halle an der Saale. Od 1937 był uczniem miejscowego Gimnazjum Realnego. W 1942 wstąpił do Hitlerjugend. W latach 1943–1944 służył w oddziałach pomocniczych obrony przeciwlotniczej (niem. Luftwaffenhelfer) i Służbie Pracy Rzeszy (niem. Reichsarbeitsdienst). W styczniu 1945 zgłosił się do Wehrmachtu. W maju 1945 trafił do niewoli amerykańskiej, a następnie do brytyjskiej.

Wykształcenie i praca zawodowa

Po zwolnieniu kontynuował naukę w Halle. W 1946 uzyskał maturę w miejscowej Friedrich-Nietzsche-Oberschule, po czym podjął studia prawnicze w Halle, a następnie w Lipsku. Po zdaniu egzaminu państwowego w 1949 pracował jako referendarz sądowy.

Od 1946 był członkiem Liberalno-Demokratycznej Partii Niemiec.

W 1952 wyjechał do Republiki Federalnej Niemiec i osiedlił się w Bremie. W latach 1952–1954 pracował jako referendarz sądowy. Zdał państwowy egzamin prawniczy drugiego stopnia. Od 1954 do 1956 wykonywał pracę jako asesor adwokacki i adwokat.

Kariera polityczna

Po przybyciu do RFN wstąpił do FDP. Dwa lata później został wybrany na stanowisko wiceprzewodniczącego krajowej organizacji Młodych Demokratów w Bremie. Od 1956 był pracownikiem frakcji parlamentarnej FDP w Bonn, początkowo jako asystent naukowy, a od 1959 do 1965 pełnił funkcję dyrektora frakcji. Od 1962 był również dyrektorem federalnym FDP.

Parlamentarzysta

W 1965 został po raz pierwszy wybrany do Bundestagu. Odnawiał mandat w kolejnych wyborach w 1969, 1972, 1976, 1980, 1983, 1987, 1990 i 1994. Od 1965 do 1969 pełnił funkcję parlamentarnego dyrektora frakcji FDP. W 1966 został wybrany do zarządu krajowego FDP w Nadrenii Północnej-Westfalii, a w 1968 na stanowisko zastępcy przewodniczącego federalnego.

Minister spraw wewnętrznych

W 1969 objął funkcję ministra spraw wewnętrznych w koalicyjnym rządzie socjaldemokratów i liberałów, kierowanym przez kanclerza Willy’ego Brandta. Jako szef resortu spraw wewnętrznych nadzorował akcję grupy specjalnej Federalnej Straży Granicznej w czasie ataku terrorystycznego na Igrzyskach Olimpijskich w Monachium w 1972.

Minister spraw zagranicznych

W 1974 Genscher znalazł się w nowo utworzonym gabinecie koalicyjnym, kierowanym przez kanclerza Helmuta Schmidta. Objął stanowiska wicekanclerza i ministra spraw zagranicznych zajmowane dotychczas przez Waltera Scheela, który został wybrany na stanowisko prezydenta federalnego. Jednocześnie Genscher zastąpił Scheela w roli przewodniczącego FDP. Jako szef dyplomacji odpowiadał za sformułowanie nowej strategii odprężenia w stosunkach ze Związkiem Radzieckim i jego krajami sojuszniczymi. Uczestniczył w negocjacjach Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie zakończonych podpisaniem Aktu Końcowego KBWE w Helsinkach w 1975. W dniach 30 czerwca – 1 lipca 1980 wspólnie z kanclerzem Schmidtem gościł z wizytą w Moskwie. Efektem wizyty była zgoda władz radzieckich na rozpoczęcie negocjacji ze Stanami Zjednoczonymi ws. wycofania z Europy broni nuklearnej pośredniego zasięgu.

W 1982 FDP zerwała koalicję z SPD. Genscher opowiedział się za stworzeniem koalicji z CDU/CSU, a następnie za przeprowadzeniem procedury konstruktywnego wotum nieufności wobec rządu Schmidta, w wyniku czego powołany został rząd koalicji chadeków i liberałów z kanclerzem Helmutem Kohlem. Genscher w nowym rządzie zachował stanowiska wicekanclerza i szefa Auswärtiges Amt. Kontynuował prowadzenie polityki odprężenia w stosunkach z ZSRR i krajami socjalistycznymi, w tym z NRD. W 1984 odbył oficjalną podróż do Teheranu. Był pierwszym zachodnim szefem dyplomacji, który gościł w Iranie po rewolucji islamskiej w 1979. W 1988 przybył z wizytą do Polski, gdzie spotkał się m.in. z Lechem Wałęsą, przewodniczącym nielegalnej wówczas „Solidarności”.

W 1985 zrzekł się stanowiska przewodniczącego FDP.

W latach 1989–1990 brał aktywny udział w procesie przemian społeczno-politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej. 30 września 1989 gościł w Pradze, gdzie negocjował z władzami czechosłowackimi możliwość wywozu z terytorium Czechosłowacji uchodźców z NRD, zgromadzonych na terenie ambasady RFN w Pradze. Wieczorem tego dnia wygłosił przemówienie z balkonu budynku ambasady skierowane do przebywających tam uchodźców. W momencie ogłoszenia zgody na wyjazd uciekinierów przemówienie Genschera zostało przerwane owacją. Uzyskał także zgodę Ericha Honeckera na przejazd przez terytorium NRD zaplombowanych pociągów ze wschodnioniemieckimi uchodźcami z Czechosłowacji i Polski. Uczestniczył w spotkaniach ministrów spraw zagranicznych w ramach konferencji 2 + 4, która doprowadziła do zawarcia 12 września 1990 w Moskwie Traktatu o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec, a w konsekwencji do zjednoczenia obu państw niemieckich. 14 listopada 1990 wspólnie z Krzysztofem Skubiszewskim podpisał traktat między RFN i RP o potwierdzeniu istniejącej granicy na Odrze i Nysie.

W 1991 opowiedział się za uznaniem przez Niemcy, jako pierwszego kraju spośród członków Wspólnot Europejskich, niepodległości Słowenii i Chorwacji.

18 maja 1992 zrezygnował ze stanowisk wicekanclerza i ministra spraw zagranicznych. Został wybrany na honorowego przewodniczącego FDP.

Działalność po 1992

Po odejściu z funkcji szefa dyplomacji pozostał aktywnym uczestnikiem niemieckiego i europejskiego życia społeczno-politycznego. Od 1992 do 1994 pełnił funkcję prezydenta Ruchu Europejskiego Niemcy. W latach 1994–1995 był honorowym profesorem Wydziału Nauk Politycznych Wolnego Uniwersytetu Berlina. W kwietniu 1998 wygłosił przemówienie pożegnalne w Bundestagu. Nie ubiegał się o mandat w kolejnych wyborach parlamentarnych. Od 1998 był prezesem WMP Eurocom AG w Berlinie.

W 1999 powrócił do wykonywania zawodu prawnika. Został członkiem zespołu kancelarii Büsing, Müffelmann & Theye. W 2000 został partnerem zarządzającym w Hans-Dietrich Genscher Consult GmbH. Od 2001 do 2003 pełnił funkcję prezydenta Niemieckiego Towarzystwa Polityki Zagranicznej (niem. Deutschen Gesellschaft für Auswärtige Politik, DGAP). W 2003 był jednym z sygnatariuszy listu otwartego siedemnastu byłych przywódców europejskich, opublikowanego w „Le Monde” i „Corriere della Sera”, wzywającego do poprawy stosunków między Europą a Stanami Zjednoczonymi[5].

Zmarł 31 marca 2016, w wieku 89 lat, z powodu niewydolności układu sercowo-naczyniowego[1][2].

Życie prywatne

W latach 1958–1966 był żonaty z Luise Schweizer, z którą miał córkę. W 1969 ożenił się z Barbarą Schmidt.

Nagrody i odznaczenia

• 1973 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec
• 1975 – Krzyż Wielki z Gwiazdą i Wstęgą Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec
• 1977 – Krzyż Wielki Orderu Izabeli Katolickiej
• 1979 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi Republiki Włoskiej
• 1980 – Krzyż Wielki Orderu Świętego Jakuba od Miecza (Portugalia)
• 1984 – Krzyż Wielki Orderu Infanta Henryka
• 1986 – Krzyż Wielki Legii Honorowej Republiki Francuskiej
• 1987 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Portugalia)
• 1992 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi RP[6]
• 1992 – Krzyż Wielki Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej
• 1997 – Wielki Oficer Orderu Trzech Gwiazd
• 2002 – Doktorat honoris causa Uniwersytetu Szczecińskiego
• 2003 – Doktorat honoris causa Uniwersytetu w Lipsku
• 2004 – Nagroda Ericha Kästnera
• 2006 – Nagroda Wolności Fundacji Friedricha Naumanna
• 2007 – Order Zasługi Nadrenii Północnej-Westfalii
• 2010 – Order Zasługi Saksonii-Anhaltu
• 2013 – Order Podwójnego Białego Krzyża II klasy

Publikacje

• Wspomnienia: H.-D. Genscher: Erinnerungen, 1995, ISBN 3-88680-453-4.

***