Halina Mikołajska (ur. 22 marca 1925 w Krakowie, zm. 22 czerwca 1989 w Warszawie) – polska aktorka i reżyserka.

Działalność

W czasie wojny występowała w krakowskim Teatrze Podziemnym Adama Mularczyka. Uczyła się w Państwowej Szkole Dramatycznej przy Starym Teatrze w Krakowie, którą ukończyła w 1947 roku. Na zawodowej scenie debiutowała rolą Eurydyki w Orfeuszu w reżyserii Władysława Woźnika. Występowała w Krakowie w sztukach: Otello Williama Szekspira, Maskarada Jarosława Iwaszkiewicza, Judyta Charlesa Peyreta-Chappuisa, Trzy siostry Czechowa. W 1949 roku wystąpiła w Teatrze Kameralnym we Wrocławiu w Niemcach Leona Kruczkowskiego, gdzie grała postać Ruth.

Od 1950 roku mieszkała w Warszawie. Początkowo występowała w Teatrze Polskim. Uznanie zdobyła dzięki dwóm rolom: Amelii w Horsztyńskim Juliusza Słowackiego i Ethel w Juliuszu i Ethel Kruczkowskiego. W 1955 roku zaangażowała się w działanie nowo powstałego Teatru Domu Wojska Polskiego, który w 1957 roku został przemianowany na Teatr Dramatyczny. Zagrała w nim 10 ról, wykreowała między innymi swoje wielkie role: Rachel w Weselu Stanisława Wyspiańskiego, Szen-Te i Szui-Ta w Dobrym człowieku z Seczuanu Bertolta Brechta, Starej w Krzesłach Eugène Ionesco. W Teatrze Dramatycznym debiutowała także jako reżyserka sztuką Iwona, księżniczka Burgunda Witolda Gombrowicza.

Swoją dalszą karierę związała z Teatrem Współczesnym Erwina Axera i Teatrem Narodowym. Występowała w kolejnych sztukach: Agamemnonie Ajschylosa, Kordianie Słowackiego, Marii Stuart Fryderyka Schillera, Dawnych czasach Harolda Pintera, Punkcie przecięcia Paula Claudela, ponownie Trzech siostrach, Wiśniowym sadzie Czechowa, Janie Gabrielu Borkmanie Henryka Ibsena, Matce i Kurce Wodnej Stanisława Ignacego Witkiewicza. W latach 1976-1981 ze względu na swoją działalność opozycyjną praktycznie nie występowała na zawodowej scenie. W 1982 roku, po powrocie z internowania zagrała jako Hestia w Wyzwoleniu Wyspiańskiego i otrzymała od publiczności Teatru Polskiego wielominutowe brawa. W latach osiemdziesiątych działała w obrębie kultury niezależnej – deklamowała poezję i prezentowała monodramy. Ostatnią jej rolą była Maria Schwartz w Terrorystach Ireneusza Iredyńskiego.

W latach 1953−1962 była wykładowczynią warszawskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej.

Działalność opozycyjna

W późniejszym okresie PRL-u (koniec lat 60) była działaczką opozycji. Podpisała Memoriał 59. Od 1976 r. była członkinią Komitetu Obrony Robotników, a następnie KSS KOR. W styczniu 1978 podpisała deklarację założycielską Towarzystwa Kursów Naukowych. Wielokrotnie nękana przez Służbę Bezpieczeństwa. Znalazła się wśród artystów, którzy nie mogli występować w radio i w telewizji, a później także i w teatrze.

W okresie stanu wojennego Halina Mikołajska została internowana, przebywała w Jaworzu, Gołdapi i Darłówku.

Przed śmiercią wzięła udział w pierwszych wolnych wyborach 4 czerwca 1989.

Została pochowana na cmentarzu leśnym w Laskach pod Warszawą.

Życie osobiste

Była żoną pisarza Mariana Brandysa. W 1976 roku przeżyła próbę samobójczą.

Upamiętnienie

4 czerwca 2012 w parku im. Rydza-Śmigłego w Warszawie koło budynku Senatu został odsłonięty pomnik aktorki autorstwa Krystyny Fałygi-Solskiej. Odsłonięcia pomnika dokonali prezydent Bronisław Komorowski i Danuta Szaflarska

Wybrana filmografia

• Nikt nie woła (1960)
• Drugi brzeg (1962)
• Przy torze kolejowym (1963)
• Życie rodzinne (1970)
• Dama Pikowa (1972)
• Nagrody i odznaczenia (1973)
• Bilans kwartalny (1974)
• Barwy ochronne (1976)
• Kartka z podróży (1983)