Lokalizacja pierwszego cmentarza żydowskiego do 1510 roku nie jest znana. Po powrocie do miasta w połowie XVII wieku Żydzi w pierwszej kolejności rozpoczęli starania o lokalizację cmentarza. Założono go na zachód od miasta w pobliżu drogi na Kostrzyn. Pierwsza źródłowa wzmianka o cmentarzu pochodzi z 1723 roku, a najstarszy zachowany nagrobek z 1759 roku (Mordechaj Nojen). Przed wojną cmentarz leżał na północ od ulicy Sonnenweg, dziś jest to ul. Gwiaździsta na Osiedlu Słonecznym. Od 23 lutego 2006 gorzowski cmentarz żydowski jest wpisany do rejestru zabytków (nr L – 194A) i jest jedynym obiektem żydowskim, który wraz z dwoma domami przedpogrzebowymi przetrwał do naszych czasów.

Cmentarz ma 0,72 ha powierzchni i jest częściowo położony na południowym stoku wzgórza, w którym wyodrębnia się wąwóz. W układzie topograficznym zachowała się główna aleja obsadzona po obu stronach kasztanowcami. Czytelny jest również układ poszczególnych kwater i alejek. W latach 1815-1835 cmentarz otoczono murem, częściowo zachowanym do dziś. Pojawiła się także infrastruktura przycmentarna. Przy murze cmentarnym zachowały się okazałe grobowce należące do zamożnych rodzin żydowskich (10 grobowców). Ze względu na powojenne dewastacje zachowało się niewiele nagrobków: 36 leżących macew, 23 połamane macewy, 10 stojących macew i 92 obramowania po grobach.

W połowie XIX wieku wybudowano z nieotynkowanej cegły zachowany do dziś dom przedpogrzebowy. Mimo zmian w fasadzie zachował się biegnący pod linią dachu fryz utworzony z gwiazd Dawida. Narożniki budynku zwieńczone są wieżyczkami, zakończonymi iglicą. Ozdoby te swoją formą nawiązują do podobnych na gorzowskiej synagodze. W 1927 roku w bliżej nieokreślonych okolicznościach został wybudowany drugi dom przedpogrzebowy, w bezpośredniej bliskości pierwszego. Miał mieć kubistyczne formy, choć dziś – po licznych przebudowach – trudno to ocenić.

W styczniu 1942 roku pojawiła się próba likwidacji cmentarza. jedna z gorzowskich firm kamieniarskich zwróciła się do magistratu z propozycją zakupu nagrobków. Magistrat dał odpowiedź negatywną, twierdząc, że nie jest właścicielem cmentarza. Sugerowano, aby w tej sprawie zwrócić się do odpowiedzialnego za cmentarz męża zaufania do spraw żydowskich, Maxa Koschminskiego. Nie jest znany dalszy tok sprawy, a Koschminsky, jako jeden z ostatnich gorzowskich Żydów, 24/25 sierpnia 1942 został deportowany na wschód do obozu przejściowego Tilsit-Königsberg (Królewiec-Tylża). W każdym razie cmentarz przetrwał wojnę w dobrym stanie, a jego powolne umieranie rozpoczęło się później.

Po 1945 roku cmentarz był systematycznie dewastowany. Służył jako śmietnik okolicznym działkowcom, oraz za kamieniołom złodziejom granitu i marmuru. Sąsiedztwo ze szkołą podstawową również zrobiło swoje. Największe zniszczenia przypadają na lata osiemdziesiąte XX wieku. Domy przedpogrzebowe przekształcono na warsztaty. Do lat dziewięćdziesiątych XX wieku należały do Zakładu Remontowo-Budowlanego Szkół, a później do prywatnej firmy „Hydromel”.

Próby ratowania cmentarza pojawiły się w 1993 roku, dokonano wycinki krzaków i samosiejek. Konserwator zabytków zlecił przetłumaczenie epitafiów z 56 zachowanych macew. W 1999 roku przy udziale finansowym gorzowskich Niemców i środków PHARE cmentarz został uporządkowany. Powstało lapidarium, odtworzono również bramę cmentarną, w którą wmurowano pamiątkową tablicę, oraz odmówiono kadisz. W uroczystości z 16 czerwca 2000 roku wziął udział gorzowski Żyd Joachim Salomonski-Hermann. Niestety później znów zapomniano o cmentarzu. Kirkut stał się miejscem schadzek i uczniowskich zabaw. Zabytkowe grobowce rodzinne pomalowane zostały wulgarnym graffiti. Powoli postępował proces dalszej degradacji cmentarza. W wyniku presji medialnej władze miasta usunęły graffiti w maju tego roku (2008). W chwili obecnej trwa proces przejmowania cmentarza przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

Źródło: http://www.sztetl.org.pl