Ernst Ludwig Kirchner (ur. 6 maja 1880 w Aschaffenburgu, zm. 15 czerwca 1938 koło Davos) – niemiecki malarz ekspresjonista i grafik, jeden z założycieli grupy „Most” (niem.„ Die Brücke”).

Rodzina i edukacja

Kirchner był synem chemika-wykładowcy na uniwersytecie Ernsta Kirchnera (1847-1921), specjalisty w zakresie przemysłu papierniczego, a od 1892 roku profesora na Wydziale Technicznym Akademii w Chemnitz. Jego matką była Maria Elise z domu Franke (1851-1928) rudzona w Aschaffenburgu. Ludwig Kirchner posiadał dwójkę młodszego rodzeństwa – Hansa i Ulricha.

Po ukończeniu gimnazjum w Chemnitz studiował on architekturę na Uniwersytecie Technicznym w Dreźnie, którą ukończył w 1905 roku. Swoją pracę końcową zatytułował: „Projekt przestrzeni cmentarnej”. Podczas semestru zimowego 1903/1904 studiował na Uniwersytecie Technicznym w Monachium, który jednak nie spełnił jego oczekiwań, które obudziła w nim wizyta w monachijskiej Debschitz-Schule. Po zakończeniu studiów Kirchner zdecydował, że nie będzie pracował w zawodzie architekta, po czym rozpoczął nowe studia – malarstwo w Monachium. W tym okresie duże wrażenie wywarł na nim styl Art Nouveau i drzeworyty Dürera. W Monachium styl Kirchnera stał się wyrazisty dzięki śmielszemu operowaniu barwą, przypominającym Gauguina oraz odważnym pociągnięciom pędzla jak u van Gogha. Tematyka jego prac z tego okresu przypomina natomiast drzeworyty Muncha i Dürera.

Praca artystyczna

Kirchner zaczynał jako twórca drzeworytów. Podczas studiów w Dreźnie, wraz z trzema innymi studentami, Erichem Heckelem, Karlem Schmidtem-Rottluffem i Fritzem Bleylem założył w 1905 roku grupę artystyczną Die Brücke. Nazwa miała oddawać niechęć do establishmentu i panującą w grupie "rewolucyjną" atmosferę. Artyści skupieni w Die Brücke czerpali inspirację z dzieł wielkich poprzedników – van Gogha, Gauguina, Muncha oraz twórczości prymitywnych malarzy afrykańskich oraz z wysp obszaru Pacyfiku.

W 1911 roku przeprowadził się z Drezna do Berlina. Głównym powodem jego przeprowadzki był brak sukcesów artystycznych oraz środków do życia. Po zmianie miejsca zamieszkania jego sytuacja materialne uległa jednak nieznacznie polepszeniu. W grudniu 1911 roku założył on razem z Maxem Pechsteinem szkołę malarstwa – MUIM-Institut (MUIM – Nowoczesne Lekcje w Malarstwie; niem. Moderner Unterrcht in Malerei), która nie cieszyły się wielkim zainteresowaniem. Przeprowadzenie się do Berlina dało mu jednak wiele impulsów twórczych. W 1912 roku poznał on swoją długoletnią partnerkę życiową – Ernę Schilling (1884-1945). Po udziale w wystawie Związku Specjalnego (niem. Sonderbund) w 1913 roku Kirchner spisał kronikę „Mostu”, w której podkreślał znaczenie własnej osoby i twórczości dla tej grupy artystycznej. W wyniku tego doszło do rozłamu w grupie, a artysta ostatecznie z niej wystąpił.

W latach 1908, 1912-1914 Kirchner spędzał letne miesiące na wyspie Fehmarn. W tym czasie namalował on liczne widoki wybrzeża, np. obraz „Latarnia Staberhuk” z roku 1912. W czasie tych pobytów stworzył również setki szkiców, rysunków oraz rzeźb.

Po wybuchu I wojny światowej Kirchner zgłosił się na ochotnika do wojska. Służył on jako kierowca. Na początku roku 1915 roku został on przeniesiony do Halle, gdzie w wyniku dużego obciążenia fizycznego oraz dyscypliny załamał się nerwowo. W jednym ze swoich autoportretów przedstawił się wtedy bez ręki („Autoportret jako żołnierza”). W listopadzie 1915 roku Kirchner został urlopowany z wojska ze względu na swój stan, a także fakt, iż uzależnił się od leków (morfiny). Przeniesiono go wtedy do sanatorium Königstein im Taunus w pobliżu Frankfurtu. To tam w roku 1916 wykonał pięć słynnych fresków. Jego stan zdrowia uległ jednak pogorszeniu w wyniku potrącenia przez samochód, gdy doznał poważnych obrażeń i w 1917 roku Kirchner przeprowadził się do Davos w Szwajcarii. Nadal cierpiał na depresję. Przez długi czas nie wierzył bowiem, iż osiągnie sukces w życiu artystycznym. Z tego powodu sprzedał część swoich prac zgromadzonych w Berlinie. Od 1920 roku Kirchner zaczął jednak odnosić sukcesy artystyczne, a jego prace wystawiane były w muzeach Monachium, Hamburga i w Nowego Jorku. Jego nazwisko było rozpoznawane w kręgu artystów.

W zdobyciu szacunku w towarzystwie pomogły mu krytyczne recenzje własnych prac, które pisał skrywając się pod pseudonimem Louis de Marsalle. Obok szczegółowych opisów własnych dzieł i promocji własnego nazwiska stworzył on sobie przestrzeń darmowego rozpowszechniania reprodukcji własnych prac. Aby jeszcze bardziej przedstawić swoją osobę i twórczość w pozytywnym świetle stosował Kirchner również inne techniki kreowania własnego wizerunku. Przemalował on część swoich starszych prac, a następnie antydatował je, aby zasugerować, że wyprzedził nurt fowizmu; wszystko po to, by wyprzeć się czerpania inspiracji z tego kierunku oraz od artystów z nim związanych.

Jeszcze innym zabiegiem stosowanym przez artystę było organizowanie wystaw swoich dzieł. Ich organizacja, a także sporządzanie umowy pomiędzy Kirchnerem a wystawcą nie należało do najłatwiejszych. Artysta notorycznie nie ufał ludziom i był pedantyczny w kwestii tekstów kontraktów, które najczęściej musiały być sporządzone po jego myśli, w taki sposób, aby on sam miał jak najwięcej swobody, a organizatorzy wystawy jak najwięcej obowiązków. Artysta potrafił jednak z klasą uzyskiwać korzystne dla siebie zapisy. W przypadku złamania umowy lub nawet najmniejszych ich naruszeń popadał błyskawicznie w gniew.

Do 1925 roku dzięki takim zabiegom, ale i swojej pracy twórczej obudził w ludziach zafascynowanie własną osobą oraz twórczością, bowiem cechował go niepowtarzalny i charakterystyczny styl. Nie mógł się on jednak czuć pewnie. Jego pozycja awangardzisty została z biegiem czasu zagrożona w wyniku powstania kubizmu, choć i on sam przez pewien czas malował w manierze kubistycznej. Najbardziej cenione dzieła Kirchnera powstały przed I wojną światową i w większości przedstawiają życie uliczne w Berlinie. W 1932 roku Kirchner miał ponownie uzależnić się od morfiny.

Jego twórczość w czasach narodowego socjalizmu (nazizmu) w oczach władz nie przedstawiała żadnej wartości. W lipcu 1937 roku został on wykluczony bezapelacyjnie z Pruskiej Akademii Sztuki. W tym samym miesiącu 639 jego prac zostało usuniętych z niemieckich muzeów, a 32 z nich zaprezentowano na zorganizowanej przez nazistów wystawie zatytułowanej „Sztuka zdegenerowana” (niem. „Entartete Kunst”) mającej na celu zniesławienie artystów tworzących sztukę inną niż akceptowana przez władze III Rzeszy. W niedłguim czasie około 600 jego prac zostało zniszczonych, co spowodowało kolejne załamanie nerwowe artysty. Rok później Kirchner popełnił samobójstwo.

Dziedzictwo artystyczne

Po 1945 roku jedynie nieliczne prace Kirchnera były prezentowane w muzeach. Dopiero w setną rocznicę urodzin artysty Stara Galeria Narodowa w Berlinie przygotowała wystawę pod tytułem „Retrospektywa – Ernst Kirchner 1880-1938”. Także Dom Sztuki w Monachium, Muzeum Ludwig w Kolonii oraz Dom Sztuki w Zurychu przygotowały podobne wydarzenia kulturalne. Ważnym miejscem rozpowszechniającym wiedzę o twórczości artysty było i jest muzeum jego imienia w Davos, które otwarto w 1992 roku. Posiada ono bogate zbiory dokumentów oraz dzieł z nim związanych. W Niemczech największą kolekcję prac artysty posiada frankfurckie muzeum Städel. Placówka ta w 2010 roku zorganizowała wystawę pt. „Ernst Ludwig Kirchner: Retrospektywa”.

Placówki związane z Kirchnerem i jego twórczością

Ernst Ludwig Kirchner Archiv in Wichtrach założone w 1979 roku w Campione d'Italia. Od 1993 znajduje się w Wichtrach pod Bernem. Posiada blisko 30 tysięcy prac (w tym kopie) i dokumentów związanych z życiem i twórczością Kirchnera. Znajduje się tutaj także biblioteka zawierająca publikacje dotyczące artysty, jak i poświęcone ekspresjonizmowi, - Fundacja Ernsta Ludwiga Kirchnera w Davos stawia za swój cel utrzymanie oraz rozpowszechnianie wiedzy o dziełach Kirchnera, jak i o nim samym. Prowadzi ona muzeum artysty w Davos. Dodatkowo wspiera wystawy, a także publikacje mu poświęcone, - Muzeum Kirchnera w Davos ufundowane zostało przez Norberta i Rosemarie Kettererów. Jego siedziba zaplanowana została przez duet architektów Gigon/Guyer. W 1992 roku placówka została otwarta dla zwiedzających. Znajdują się tutaj archwum z bogatym zbiorem dokumentów związanych z życiem i twórczością artysty, m.in. dokumenty państwowe, manuskrypty i listy, - Towarzystwo Kichnera w Davos jest organem współpracującym i wspierającym działalność Fundacji Ernsta Ludwiga Kirchnera. Założone zostało w 1982 roku w celu wspierania ideowo oraz finansowo kolekcjonowania i ochrony dzieł artysty, ale ich naukowego opracowania jego spuścizny.