Edward Flatau (ur. 27 grudnia 1868 w Płocku, zm. 7 czerwca 1932 w Warszawie) – polski lekarz neurolog i psychiatra. Był współtwórcą nowoczesnej neurologii polskiej, autorytetem w dziedzinie fizjologii i patologii opon mózgowo-rdzeniowych, należał do pionierów neurologii światowej. Współtwórca czasopism medycznych Neurologia Polska i Warszawskie Czasopismo Lekarskie. Członek Polskiej Akademii Umiejętności. W medycynie z jego nazwiskiem wiąże się zespół Redlicha-Flataua, zespół Flataua-Sterlinga, choroba Flataua-Schidlera oraz objaw Flataua.

Urodził się w 1868 w Płocku jako syn Anny i Ludwika Flataua. W 1886 ukończył Gimnazjum Płockie (obecnie Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku, inna nazwa Małachowianka). 16 lipca 1886 gazeta Słowo donosiła, że w płockiem gimnazyum męskim całkowity kurs nauk ukończył w roku bieżącym Edward Flatau i za wyniki w nauce został wyróżniony srebrnym medalem.

Wyjechał do Moskwy, gdzie w 1892 ukończył na Uniwersytecie Moskiewskim cum eximia laude studia lekarskie[1][3]. W Moskwie jego nauczycielami byli m.in. neurolog Aleksiej Kożewnikow i psychiatra Siergiej Korsakow.

Rok później przeniósł się do Berlina, gdzie do 1899 pracował nad neuropatologią, neuroanatomią i neurohistologią. Jego współpracownikami w tym czasie byli Alfred Goldscheider, Ernst Viktor von Leyden, Emanuel Mendel, Hermann Oppenheim, Heinrich Wilhelm Waldeyer, Louis Jacobsohn, Ernst Remak oraz Hugo Liepmann.

W 1899 zamieszkał w Warszawie, wcześniej odrzucając ofertę katedry neurologii w Buenos Aires. Miał dwie córki: Annę i Joannę. Jego pierwszą żonę Zofię (rok ślubu 1901) i córkę Annę opisał w swej książce Antoni Marianowicz. Drobne fakty z życia Flataua znajdują się we wspomnieniach Wacława Solskiego i Ludwika Krzywickiego.

Dorobek naukowy

Flatau zajmował się diagnostyką i leczeniem chorób mózgowia; leczeniem chorób mięśni; neurologią dziecięcą; chirurgią nerwów obwodowych; anatomią układu nerwowego; histopatologią tkanki nerwowej; onkologią doświadczalną; neurofizjologią; patofizjologią układu nerwowego.

Kariera naukowa Edward Flataua jest opisana w szeregu polskich opracowań, m.in. w pracach Hermana i opracowaniach innych autorów. Dobrym źródłem informacji jest wstęp do Księgi Jubileuszowej Edwarda Flataua, wydanej za jego życia książki, która głównie zawiera artykuły naukowe uczonych z wielu krajów i przyjaciół naukowych, ale jest też bibliografią oraz biogram napisany przez Bornsztajna. Dostępne są również opracowania dotyczące Edwarda Flataua w języku angielskim i niemieckim. W 1937 Warszawskie Czasopismo Lekarskie opublikowało numer poświęcony Flatauowi, w którym były wydrukowane artykuły jego uczniów.

Atlas mózgu i teoria neuronów

W wieku 26 lat opublikował atlas mózgu (Karger, Berlin, 1894), który przedstawiał szczegółowo m.in. powierzchnię, przekroje i stosunki anatomiczne bruzd i zwojów świeżo preparowanego mózgu. Badania te prowadził w berlińskiej pracowni profesora Emanuela Mendla. Fotografie zostały wykonane przy pomocy specjalnej kamery z małym otworem i stosunkowo długim naświetlaniem (10 do 20 minut). Atlas mózgu ludzkiego i przebiegu włókien (Atlas des menschlichen Gehirns und des Faserverlaufes, S. Karger) ukazał się w roku 1894 i został przetłumaczony na języki polski (wydany w 1895), angielski i rosyjski. Polskie wydanie był zadedykowane „Pamięci szlachetnego człowieka i wybitnego lekarza Prof. Tytusa Chałubińskiego pracę tę poświęca autor”. Według słów Zygmunta Freuda, wtedy praktykującego neurologa, „zdjęcia [zawarte w atlasie] są wyraziste i są znakomitym materiałem edukacyjnym”. Pierwsze wydanie atlasu kosztowało 12 marek i według Freuda: jest to minimalna cena, jeżeli uwzględni się ilość materiału i piękno prezentacji. W 1899 roku wyszło drugie poszerzone wydanie atlasu, do którego materiał był także opracowany w Instytucie Anatomicznym Wilhema Waldeyera; wydanie było złożone z dwóch części: atlasu i suplementu. Wstęp do drugiego wydania i suplementu napisany był przez Edwarda Flataua już w Warszawie. W drugim wydaniu Flatau dodał m.in. opis swojego odkrycia (patrz Prawo Flataua). Atlas mózgu Flataua był opublikowany dwa lata przed pracą Das Menschenhirn Gustafa Retziusa; pierwszą w ogóle publikacją zdjęć mózgu była praca Luysa z 1873. Freud i Flatau byli razem redaktorami czasopisma „Roczny raport dotyczący postępów w neurologii i psychiatrii” w roku 1897. Obaj byli w tym czasie neurologami.

Wartość atlasu mózgu Flataua i jego innych prac z tego okresu nie zawiera się tylko w makroskopowym opracowaniu przekrojów mózgu. Flatau zaczął pracować w instytucie anatomicznym w Berlinie dwa lata po tym jak Wilhelm Waldeyer wprowadził termin neuronu (sam Waldeyer popierał i spopularyzował prace Ramón y Cajala). W tym czasie Flatau był zwolennikiem teorii neuronowej, czemu dał m.in. wyraz w pierwszym paragrafie Atlasu i w innych pracach z tego okresu. Za pomocą badania zmian morfologicznych w neurocytach jąder nerwów czaszkowych dowodził jedności anatomicznej i fizjologicznej neuronu w 1897 roku.

Następnie wraz ze swoim przyjacielem Ludwikiem Jacobsohnem-Lask, Flatau przeniósł się na wydział anatomii w Uniwersytecie Berlińskim, gdzie kontynuował prace anatomiczne. W tym czasie dyrektorem anatomii był Waldeyer.

Zmodyfikował metodę Golgiego barwienia tkanki nerwowej, a na podstawie badania efektów fizjologicznych poprzecznego przecięcia rdzenia kręgowego u psów przeprowadził wraz z Johannesem Wilhelmem Gadem pełną krytykę prawa Bastiana-Brunsa o zanikaniu odruchów kolanowych w wyniku takiego zabiegu (1896).

Flatau i Jacobsohn otrzymali w 1895 i 1896 po 1500 marek ze stypendium księżnej Luizy von Bose, przypuszczalnie na opracowanie materiału na międzynarodowy kongres medyczny w Moskwie w 1897. Wraz z Jacobsohnem Flatau opracował znany podręcznik anatomii porównawczej układu nerwowego ssaków (1899).

W 1906 roku odwiedził monachijską klinikę psychiatryczną Emila Kraepelina. W 1910 i w 1911 roku napisał trzy rozdziały poświęcone guzom mózgu i rdzenia kręgowego do dwóch tomów podręcznika pod redakcją berlińskiego neurologa Maxa Lewandowsky’ego.

Razem z warszawskim chirurgiem Bronisławem Sawickim opublikował prace o chirurgii torbieli opon rdzenia kręgowego i o leczeniu guzów kręgosłupa, w którym wskazał zagadnienia histopatologiczne – podstawowe dla postępowania chirurgicznego. Publikacja ta była ukoronowaniem kilkuletniej współpracy obu lekarzy.

Flatau jako pierwszy w Polsce opisał przypadki śpiączkowego zapalenia mózgu; używano nawet określenia choroby Economo-Flataua.

Prawo Flataua

Odegrał ważną rolę w początkowych badaniach rdzenia kręgowego. W 1897 zaobserwował prawidłowość polegającą na większym przesunięciu włókien nerwowych ku obwodowi, im włókna te są dłuższe. Za pracę O ekscentryczności układu długich włókien w rdzeniu kręgowym otrzymał doktorat nauk medycznych w Moskwie w 1898 na wydziale medycyny Cesarskiego Uniwersytetu Moskiewskiego. Praca ta w 1949 została przedstawiona, obok portretu autora, na wystawie IV Międzynarodowego Kongresu Neurologów w Paryżu (International Congress of Neurology, Paris, 1949).

Neurologia i wczesna genetyka ludzka

W 1911 roku Flatau i Władysław Sterling opublikowali artykuł dotyczący postępującego skurczu torsyjnego u dzieci. Autorzy zwrócili uwagę, że choroba była związana z czynnikami genetycznymi. Choroba ta została w tym samym roku opisana przez Theodora Ziehena i Hermanna Oppenheima, którzy uważali, że dystonia jest chorobą mięśni. Flatau i Sterling zauważyli, że zdolności intelektualne pacjentów są wyższe od przeciętnych. W 1976 Eldridge w pracy dotyczącej historii genetyki ludzkiej, zasugerował, że praca Flataua i Sterlinga była jedną z pierwszych opisujących genetyczne czynniki chorób neurologicznych. Pomiędzy 1921 a 1923 opisał objawy oponowe charakterystyczne dla zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych w gruźlicy: rozszerzenie źrenic podczas zginania głowy (odruch karkowo-mydriatyczny Flataua) i erekcja prącia podczas kilkakrotnego zginania tułowia ku przodowi (odruch karkowo-erekcyjny Flataua). Opisał także przebieg łuku odruchowego objawu karkowo-źrenicowego.

Migrena

W 1912 roku Flatau opublikował w języku niemieckim i polskim nowoczesną monografię dotyczącą migreny. Był to pierwszy polski podręcznik poświęcony migrenie. Książka została przedrukowana w roku 2007 po 95 latach od jej ukazania się i jest często cytowana w literaturze medycznej. W przeglądowym artykule na temat historii badań migreny Iser i Rose opisują pracę Flataua w następujący sposób: „jego unikatowa monografia z 1912 roku Die Migräne zawiera znakomity opis uprzednich badań, precyzyjne obserwacje kliniczne, krytyczny opis patofizjologii, i mało wyważone opinie na temat leczenia, w tym arszenikiem...”.

Flatau jako jeden z pierwszych przedstawił pełny obraz kliniczny migreny oraz określił tę chorobę jako wrodzone usposobienie do patologicznych procesów metabolicznych w układzie nerwowym i wyróżnił jej postacie: oczną, padaczkową, psychiczną i twarzo-poraźną. Książka była oparta na autoobserwacjach i na 500 własnych przypadkach.

Psychiatria

Oprócz neurologii Flatau zajmował się także psychiatrią oraz leczeniem migreny. Jego współpracownik Handelsman opisał znaczenie Edwarda Flatau dla psychiatrii polskiej w Warszawskim czasopiśmie lekarskim.

Irena Solska, znana polska aktorka, opisuje w swoich pamiętnikach, że grając obłęd „Żony (Maria)” w „Nie-boskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego około roku 1920 wizytowała szpital psychiatryczny Edwarda Flataua. Wspomina także, że oprócz wizyty była też przez niego badana. Jednym z pacjentów Flataua był Jan Lechoń. W opowiadaniu Izaaka Baszewisa Singera Potęga ciemności Flatau jest nawet wezwany w sprawie demonów. Fragment opowiadania Singera: „Wkrótce po Krochmalnej i okolicznych ulicach rozeszła się wieść, że dybuk zagnieżdził się w uchu Cejtl i recytuje Torę, naucza oraz pieje jak kogut. Kobiety przychodziły, żeby przyłożyć ucho do ucha Cejtl i przysięgały, że słyszą Kol Nidre... Doktor Flatau, warszawski specjalista od nerwów, znany nie tylko w Polsce, ale w całej Europie, a może nawet i w Ameryce, zainteresował się tym przypadkiem. Artykuł na ten temat ukazał sie w żydowskiej gazecie. Autor zapożyczył tytuł od sztuki Tołstoja Potega ciemności...” W marcu 1931 r. Robotnik opisywał samobójstwo właściciela kantoru bankierskiego z Przasnysza, który leczył się z manii prześladowczej u dr. Flatau i dr. Simchowicza.

Działalność lekarska

Poza pracą naukową był znanym lekarzem. Prowadził praktykę szpitalną oraz prywatną. W 1904 roku został ordynatorem oddziału neurologicznego w Szpitalu Starozakonnych na Czystem, który prowadził przez 28 lat. Tutaj wychował wielu polskich neurologów. Jego uczeń E. Herman wspominał:

W poniedziałki odbywał tradycyjne uroczyste obchody. Omawiał przy łóżku chorego każdy przypadek, żywo dyskutował, słuchając głosu każdego, nawet najmłodszego dyskutanta... Jako nauczyciel, jako przełożony przywiązywał do siebie głęboko wszystkich, którzy z nim współpracowali. Mogli oni bogato czerpać z jego wielkiego doświadczenia, rozległej wiedzy. Był cierpliwy, wyrozumiały, zawsze pogodny, traktujący uczniów swych jak umiłowaną rodzinę. Wysokie myślące czoło, głębokie ciemne oczy o wnikliwym, a przy tym ciepłym spojrzeniu, niski głos o szerokiej skali modulacji – oto cechy, które oprócz głębokiej wiedzy i wielkiego doświadczenia przykuwały i czarowały każdego, kto znalazł się w kręgu niespożytej działalności Flataua.

Oprócz działalności szpitalnej prowadził praktykę prywatną.

W Warszawie Flatau w 1908 roku mieszkał na ulicy Marszałkowskiej 150 w domu Hersego (tel. 54-02). W 1920 do 1932 mieszkał na Chmielnej 60. Opis Puławskiej 41, szpitalu na Czystem, dom Hersego na Marszałkowskiej 150 i inne Varsaviana związane z Flatauem można znaleźć w artykułach Kasprzyckiego.

Działalność społeczna i popularyzatorska

Flatau prowadził bogatą działalność rozwijania polskiej nauki, polskich organizacji medycznych, czasopism medycznych, i popularyzacji nauki.

Początki struktur neurologii w Polsce

Dzięki jego inicjatywie otworzono Sekcję Neurologiczno-Psychiatryczną przy Towarzystwie Lekarskim Warszawskim a następnie Warszawskie Towarzystwo Neurologiczne i Sekcję Kliniczną Towarzystwa Medycyny Społecznej.

Był (obok Wacława Męczkowskiego, Rafała Radziwiłłowicza i Ludwika Bregmana) jednym z inicjatorów zorganizowania I Zjazdu Neurologów, Psychiatrów i Psychologów Polskich, który odbył się w dniach 11-13 października 1909 roku w Warszawie. Był to jedyny polski zjazd naukowy, jaki zdołano przeprowadzić w zaborze rosyjskim, co było swego rodzaju fenomenem. Decyzją Zjazdu postanowiono od 1910 r. wydawać dwumiesięcznik Neurologia Polska, którego Flatau został jednym z redaktorów. Był też współzałożycielem Warszawskiego Czasopisma Lekarskiego oraz Kwartalnika Klinicznego Szpitala na Czystem.

Prowadził, zwłaszcza w początkach kariery naukowej, działalność popularyzacji medycyny. Publikował m.in. w czasopismach „Zdrowie”, „Gazeta Lekarska”, „Nowiny lekarskie”. Prawo Flataua, opublikowane początkowo w języku niemieckim, zostało wydrukowane w języku polskim w czasopiśmie „Nowiny Lekarskie” wraz z popularnonaukowym wstępem. W 1899 roku notuje: „Dość ważnym dla historji medycyny polskiej jest fakt, iż Remak, jeden z największych histologów i nerwopatologów urodził się w Poznaniu 1815 r. i że ogłosił swą podstawową pracę w polskim języku. Te dane historyczno biograficzne zawdzięczam synowi jego, prof. Remakowi w Berlinie, który też był łaskaw ofiarować mi egzemplarz tej epokowej pracy w języku polskim.”. Na polski był przetłumaczony atlas mózgu oraz książka o migrenie Flataua, które ukazały się początkowo w języku niemieckim (patrz Dzieła Edwarda Flataua).

Był współedytorem niemieckiego czasopisma Jahresbericht fur Psychiatrie und Neurologie. Od chwili powstania czasopisma w 1897 aż do 1916 jego zasługą było, że wszystkie polskie prace psychiatryczne były w nim streszczane.

Według wspomnień Henryka Higiera w 1932 roku „Flatau będąc wewnętrznego przekonania o haniebnym postępowaniu okupanta niemieckiego, zerwał do końca życia przyjacielskie stosunki z Niemcami, do których czuł jako naukowiec przywiązanie głębokie i przeniósł całkowicie swoje lary i penaty nauki wiedzy lekarskiej do Francji...”. Analiza publikacji Flataua (patrz Dzieła Edwarda Flataua) wskazuje, że istotnie po I Wojnie Światowej zaczął publikować w czasopismach francuskich, ale są też sporadycznie pozycje w czasopismach niemieckich. W tym samym wspomnieniu Higier pisze „W życiu społecznym Flatau... [miał] pewne poczucie współodpowiedzialności za stan polskiej kultury umysłowej, za poziom i zasięg polskiej myśli badawczej”.

W początkach XX wieku światowa neurologia organizowała się w międzynarodowe struktury. W 1929 roku pisał do Henry Rileya, sekretarza komitetu organizacyjnego I Międzynarodowego Kongresu Neurologicznego jaki miał się odbyć w 1931 roku – „jako przedstawiciel polskiego komitetu wyrażam swoje zdziwienie i żal, że żaden z wiceprezydentów kongresu, ani żaden z honorowych członków... nie jest z Polski. Polscy neurolodzy nie ustawali w swoich wysiłkach dla nauki w czasie wszystkich lat zależności politycznej a ich praca zintensyfikowała się od czasu uzyskania niezależności”.

Pracownia neurobiologiczna i Instytut Nenckiego

Flatau odegrał istotną rolę w rozwoju Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego i był twórcą pierwszej doświadczalnej pracowni neurobiologicznej w Polsce. Po osiedleniu się w Warszawie utworzył w początkach XX wieku w swoim prywatnym mieszkaniu – w budynku, gdzie także mieścił się dom mody Hersego przy ul. Marszałkowskiej, pracownię mikroskopową. Następnie urządził pracownię mikroskopową przy Towarzystwie Psychologicznym w Alejach Jerozolimskich 85, a potem zorganizował pracownię neurobiologiczną w domu Towarzystwa Naukowego Warszawskiego przy ul. Śniadeckich. Tam też mieścił się początkowo Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego. Początki tej pracowni tak opisywał Wacław Solski:

Dorożka zawoziła nas do kamienicy na Marszałkowskiej, tej samej, gdzie w oknach wystawowych salonu mód Bogusława Hersego wypinały się gipsowe panie(...). W tym domu na pierwszym piętrze mieszkał mój wuj, tak samo jak ojciec neurolog i psychiatra, doktor Edward Flatau(...). Pies (bernardyn) też miał swoje zwyczaje. W długiej, wąskiej salce w mieszkaniu stały pod kloszami w spirytusie szare mózgi, zwierzęce i ludzkie, które wuj badał. Bernardyn naciskał w nocy łapą klamkę, zdejmował zębami klosz i wyjadał mózg, zawsze tylko jeden. Klosz zdejmował delikatnie, umieszczając go po cichutku na stole. Wuj wykrywał to dopiero nazajutrz, a czasami po kilku dniach, bo pracował w laboratorium nie codziennie. Zapowiadał wówczas, że bernardyna wyrzuci(...). Bernardyn spoglądał na wuja z wyrzutem i wolnym krokiem opuszczał pokój na znak protestu przeciw tym groźbom”

Kiedy w 1907 roku powstało Towarzystwo Naukowe Warszawskie, uczeni o specjalnościach biologicznych nie byli w nim z początku zbyt licznie reprezentowani; nie było ich wtedy wielu w Warszawie.

W październiku 1911 Flatau przekazał TNW założoną przez siebie przy Towarzystwie Psychologicznym pracownię neurologiczną wraz z całym inwentarzem i zasiłkiem w wysokości 2000 rubli. Towarzystwo Naukowe Warszawskie otrzymało w darze od hr. Józefa Potockiego dom przy ul. Śniadeckich 8, gdzie mieściła się pracownia neurobiologiczna. Przez wiele lat Flatau był jej kierownikiem. Według Hermana:

Dzień w dzień o godzinie 9 zjawiał się Flatau w pracowni neurobiologicznej przy ul. Śniadeckich 8. Tu wykonywał doświadczenia na zwierzętach, przeglądał preparaty histologiczne, zbierał piśmiennictwo, konferował ze swoimi współpracownikami. O godzinie 11 szedł na kawę do pobliskiej kawiarni Ostrowskiego przy zbiegu ul. Koszykowej i Marszałkowskiej i już po 15 minutach jechał do Szpitala na Czystem przy ul. Dworskiej 15.

Pracownia prowadziła badania w zakresie anatomii ogólnej i porównawczej ustroju nerwowego, fizjologii, anatomii patologicznej, patologii doświadczalnej oraz terapii doświadczalnej układu nerwowego.

Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego powstał w Warszawie z inicjatywy uczniów i współpracowników profesora Nenckiego. W końcu 1918 roku Kazimierz Białaszewicz wraz z Edwardem Flatauem, kierownikiem Zakładu Neurobiologii, oraz Romualdem Minkiewiczem, kierownikiem utworzonego tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Zakładu Biologii Ogólnej, wystąpili wspólnie do Zarządu Towarzystwa Naukowego Warszawskiego z inicjatywą wyodrębnienia tych trzech zakładów z ogółu pracowni TNW i utworzenia samoistnej organizacji pod nazwą „Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego”. Flatau kierował Pracownią Neurobiologii pomiędzy 1911 a 1923 rokiem.

Szerokość tematyczna podejmowanych w Pracowni zagadnień naukowych była bardzo duża; dotyczyła anatomii prawidłowej, porównawczej i patologicznej układu nerwowego, fizjologii oraz patologii i terapii doświadczalnej. Teofil Simchowicz badał zmiany w układzie nerwowym w nadczynności i niedoczynności tarczycy, Józef Handelsman kontynuował obserwacje zmian czynności przysadki mózgowej, rozpoczęte u Horsleya, Jan Koelichen zajmował się anatomią naczyń chłonnych ośrodkowego układu nerwowego, Maurycy Bornsztajn badał zmiany morfologiczne, będące odpowiednikiem zaburzeń czynnościowych komórki nerwowej, a Bronisław Frenkel prowadził doświadczenia nad wywoływaniem nowotworów mózgu. Sam Flatau wykazał – na podstawie analizy wyników ponad 1000 eksperymentów na białych myszach – znaczny niszczący wpływ promieni radu na komórki nowotworów złośliwych mózgowia i rdzenia kręgowego i podał najskuteczniejszą metodę leczenia, polegającą na połączeniu zabiegu operacyjnego z naświetlaniem tkanek promieniami rentgenowskimi i radu.

Działalność charytatywna i popularyzacja nauki

W 1899 Gazeta Polska pisała, że w Warszawie powstała nowa lecznica wyłącznie dla chorób nerwowych. Nową lecznicę założyli dr. Edward Flatau oraz dr. Wacław Męczkowski. Dalej autorw twierdził, że choroby nerwowe dawno przestały być przywilejem klas zamożnych i są równie często są spotykane wśród klas uboższych. Nowa lecznica miała odpowiadała tej potrzebie. Używane był metody elektryzacja i mechanoterapia. W lutym 1899 można był przeczytać ogłoszenie w Kurjerze Warszawskim: Dr. med. Edward Flatau, Choroby umysłowe i nerwowe, Marszałkowska 150, od 5-7-ej wiecz. 21 grudnia 1900 r. Kurjer Warszawski pisał w wiadomościach bieżących, że dr. Edward Flatau powrócił do Warszawy. W 1900 donoszono, że pokazała sie publikacja Ustrój nerwowy w świetle najnowszych badań Edwarda Flatau. W lipcu 1900 Flatau uczestniczył w zjezdzie lekarzy i przyrodników w Krakowie. 6 marca 1901 roku Kurjer Warszawski donosił, że w sali Muzeum przemysłu i rolnictwa swój pierwszy odczyt p. t. Sen wygłosi dr. Edward Flatau a temat obrany przez prelegenta wzbudził żywe zainteresowanie czego dowodem był liczny pokup biletów. Natomiast 23 marca 1901 dał wykład na temat O czuciu i ruchu w ramach wykładów o biologii. Nowa Gazeta w 1909 donosiła, że na kiermaszu w Dolinie Szwajcarskiej, w namiocie pod nazwa Rudka (kwiaty i cukierki) w niedzielę 19 b.m. zasiadać będzie pani doktorowa Edwardowa Flatau oraz doktor Edward Flatau wraz z innymi lakarzami. Należał do grupy asymilatorów żydowskich. W związku z wypadkami wojennymi w 1914 należał do sekcji dla bezdowmnych przy zarządzie gminy starozakonnych. Sekcja to zorganizowała przytułki w róznych częściach Warszawy. W doniesieniu o jego śmierci Robotnik pisał w 1932 roku, że dr. Flatau był sympatykiem P.P.S. i pozostawał w serdecznych i bliskich stosunkach z wielu naszymi towarzyszami. Następnego dnia gazeta wspominała, że Edward Flatau w polityce czynnego udziału nie brał interesował się jednak niezwykle życiem politycznym i ragował na bolączki życia współczesnego. Był demokratą i wierzył w istotny postep. Marzył zawsze, żeby nauka łączyła wszystkich bez różnicy wyznań i pochodzenia czy poglądów politycznych. Był wrażliwy na niedolę ludzką. Jego długoletnim przyjacielem był Stanisław Posner.

Śmierć

W styczniu 1932 zdiagnozowano u niego guza mózgu. Zmarł pięć miesięcy później i został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 10, rząd 2). Dr A. Goldman wspomniał: „małomówny w potocznych rozmowach, odporny na trudności zawodowo-naukowe, b.p. Edward Flatau, zginął wskutek cierpienia, które sam podpatrywał i skrzętnie notował, ze stoicyzmem i w ukryciu (...)”. Nad trumną przemawiał m.in. jego przyjaciel Samuel Goldflam, który wspomniał: „(...)mam przemawiać nad grobem mego nieodżałowanego przyjaciela... Był fanatykiem pracy i pracował do upadłego, od stycznia wiedział doskonale, że jest dotknięty nieuleczalną chorobą, nikomu się z tego nie zwierzał, nie dawał po sobie nic poznać”. Na jego pogrzeb przybyło kilka tysięcy osób. Nagrobek Edwarda Flatau wykonał rzeźbiarz Mieczysław Lubelski.