Edmund Jan Osmańczyk (ur. 10 sierpnia 1913 w Jagielnie, zm. 4 października 1989 w Warszawie) – polski publicysta i politolog, poseł na Sejm PRL I, II, V, VI, VII i VIII kadencji, senator I kadencji. Mąż dziennikarki i publicystki Jolanty Klimowicz.

Edmund Osmańczyk urodził się na Dolnym Śląsku na terenie Cesarstwa Niemieckiego jako syn Ryszarda. Jego matka dbała o zachowanie polskości, m.in. poprzez wieczory polskiej poezji. W szkole redagował gazetkę „Wiadomości Bielańskie”, a po maturze, od 1932 do 1935 – „Młodego Polaka w Niemczech”. Był pomysłodawcą nazwy „Rodło” dla określenia symbolu Związku Polaków w Niemczech i współprojektantem jego znaku graficznego. Zajmował się uzupełnianiem i drukowaniem Leksykonu Polactwa w Niemczech – publikacji mającej na celu zabezpieczenie polskości w III Rzeszy. Zastępował redaktora naczelnego „Nowin Codziennych” w Opolu, kierował Centralą Prasową ZPwN od 1934, a od 1935 – już na etacie – nadzorował jej prasę.

Studiował na Uniwersytecie Warszawskim, a także na uniwersytetach w Bordeaux i Berlinie.

W sierpniu 1939, po dezercji z Wehrmachtu, uciekł przed gestapo do Polski. We wrześniu został spikerem w Polskim Radiu (pod pseud. Jan Gor). W Warszawie mieszkał do wybuchu powstania, posiadając dokumenty na nazwisko Jan Krzemiński. Był członkiem ruchu oporu w ramach Armii Krajowej, poprzez radio powstańcze nadawał codzienną audycję Dzień walki. 6 stycznia 1945 ujęty w Krakowie przez funkcjonariuszy gestapo, udało mu się zbiec z transportu do obozu koncentracyjnego.

Na początku 1945 dołączył do Komitetu Obywatelskiego Polaków Śląska Opolskiego działającego na rzecz ustanowienia administracji polskiej na Opolszczyźnie. W marcu zaciągnął się w roli korespondenta wojennego do komunistycznej 1 Armii WP.

W latach 1945–1946 relacjonował – jako korespondent wojenny prasy „czytelnikowskiej” – m.in. konferencję w Poczdamie oraz proces norymberski. Od 1947 przez wiele lat pracował jako korespondent zagraniczny Polskiego Radia. Od grudnia 1948 do listopada 1952 mieszkał w Szczecinie, następnie wyjechał na stałe do Warszawy. Publikował na łamach „Świat”. Od 1969 zajął się działalnością publicystyczną oraz pracą naukową. Autor wielokrotnie nagradzanej publikacji Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych (1982), wydanej także w językach hiszpańskim oraz angielskim. W 1974 uzyskał stopień naukowy doktora.

W okresach 1952–1961 i 1969–1985 sprawował mandat posła na Sejm PRL. W latach 1979–1980 był członkiem Rady Państwa, od 1981 do 1983 zasiadał w prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu. Był także członkiem rady naczelnej ZBoWiD. W 1955 otrzymał Nagrodę Państwową II stopnia[3]. W latach 1983–1988 prezesował Stowarzyszeniu Autorów ZAiKS.

Jako reprezentant strony solidarnościowo-opozycyjnej był uczestnikiem obrad Okrągłego Stołu w zespole ds. reform politycznych. W 1989 wybrany z ramienia Komitetu Obywatelskiego do Senatu, został przewodniczącym senackiej Komisji Spraw Emigracji i Polaków za Granicą. Zmarł kilka miesięcy później.

Odznaczenia, wyróżnienia i upamiętnienie

Odznaczony m.in. Orderem Budowniczych Polski Ludowej (1972), Orderem Sztandaru Pracy II klasy (1960) oraz Krzyżem Komandorskim (1954) i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1952) i Złotym Krzyżem Zasługi (1950). Otrzymał doktorat honoris causa Uniwersytetu Śląskiego (1975) oraz Wrocławskiego (1988).

W 1993 w 80. rocznicę urodzin Edmunda Osmańczyka na kamienicy przy placu Zamkowym 8 w Warszawie, w której mieszkał w latach 1969–1989, odsłonięto tablicę pamiątkową.

Wybrane publikacje

• Sprawy Polaków: wyd. 1–5 Katowice: AWiR 1947–1948, wyd. 6–8 Katowice: Śląsk, 1982–1986.
• Dowody prowokacji. Nieznane archiwum Himmlera: Warszawa: Czytelnik, 1951.
• Młode Niemcy: Warszawa: Czytelnik, 1951.
• Publicystyka w kraju budującym socjalizm, Warszawa: Czytelnik, 1952.
• Azja w Genewie, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1955.
• Był rok 1945: wyd. 1–5 Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1970–1980
• Nasza Europa: Wydawnictwo Poznańskie, 1971.
• Rzeczpospolita Polaków: Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977.
• Wisła i Kraków to Rodło: Warszawa: Nasza Księgarnia, 1985.
• Niezłomny proboszcz z Zakrzewa, rzecz o patronie Bolesławie Domańskim: Warszawa: Czytelnik, 1989 ISBN 83-07-01992-3.
• Encyclopedia of the United Nations and international agreements: Nowy Jork, Londyn: Routledge, 2003. ISBN 0-415-93920-8.