Cmentarz Bródnowski (Bródzieński) – zabytkowy cmentarz w Warszawie przy ul. św. Wincentego 83. Rozciąga się między Targówkiem a Nowym Bródnem. Zajmuje powierzchnię 114 hektarów, a obwód murów liczy 5 km. Na cmentarzu pochowanych jest ok. 1,2 mln osób. Pod względem liczby pochowanych jest jednym z największych cmentarzy Europy.

Historia nekropolii

Wraz z końcem XIX liczba ludności Warszawy zaczęła gwałtowanie wzrastać, a co za tym idzie, warszawskie cmentarze były przepełnione. Z inicjatywy Sokratesa Starynkiewicza w 1883 zakupiono 65 hektarów gruntu na Bródnie, a 20 listopada 1884 arcybiskup warszawski Wincenty Teofil Popiel dokonał poświęcenia nowej nekropolii. Następnego dnia odbył się pierwszy pogrzeb – rocznej dziewczynki, Marii Skibniewskiej. Pierwszym proboszczem tzw. kapelanem cmentarnym został sprowadzony z Mińska Mazowieckiego ks. Franciszek Kołaczewski (zm. 18 stycznia 1895).

Mieszkańcom lewej strony Warszawy cmentarz udostępniono 13 stycznia 1885. Chowano głównie osoby biedne, z przytułków, na koszt miasta. Całkowite otwarcie cmentarza dla wszystkich nastąpiło 14 czerwca 1887. Opłaty pobierane za pochówek były dość niskie i konkurencyjne z innymi cmentarzami, więc Cmentarz Bródnowski otrzymał status cmentarza dla ubogich, podczas gdy Stare Powązki były uważane za cmentarz dla zamożnych i elity. W 1892 w związku z epidemią cholery wyznaczono specjalną kwaterę dla „zapowietrzonych”. W tym czasie nekropolia kilkakrotnie zwiększała swój teren, ostatnio w 1934 r., wówczas plac powiększono do 114 hektarów.

W 1924 wzniesiono pierwsze okazałe ogrodzenie cmentarza od południowego zachodu, rok później – północnego zachodu, a w 1926 – od południa. W 1927 powstało pełne ogrodzenie nekropolii, liczące 5 km. Obecnie znajduje się w nim osiem bram prowadzących na cmentarz. W 1925 w Alei Głównej, na wysokości kwatery 25A, ustawiono figurę Matki Bożej (nazywanej Matką Boską Bródnowską, wyrażonej w postaci często stosowanej w kapliczkach stojących na podwórkach warszawskich kamienic (smukła postać w niebiesko-białym płaszczu z rozłożonymi rękami w geście powitania). Trudno ustalić kiedy przyjął się zwyczaj zapalania przed nią zniczy, ale ustny przekaz dawnych mieszkańców mówi, że są to znicze czczące pamięć bliskich, których miejsc pochówku nie ustalono. Zwyczaj ten przybrał na rozmiarach po 1945 (prawdopodobnie upamiętniano zaginionych podczas działań wojennych).

W 1938 zmarł arcybiskup metropolita warszawski Aleksander Kakowski, zgodnie z jego wolą spoczął wśród mieszkańców Warszawy. Mauzoleum wybudowano w miejscu, gdzie od 1889 znajdował się kopiec ziemny z postawionym na wierzchołku krzyżem.

Z biegiem lat status cmentarza ulegał zmianie, chowano tu przedstawicieli różnych grup społecznych, polityków, aktorów, żołnierzy, powstańców oraz „zwykłych” mieszkańców Warszawy. W okresie międzywojennym Cmentarz Bródnowski przestał być cmentarzem dla ubogich. Coraz częściej zaczęły pojawiać się bogate grobowce oraz sarkofagi. We wrześniu 1939 i jesienią 1944 teren nekropolii był bombardowany przez hitlerowców, zniszczeniu uległa centralna część cmentarza. W 1946 w kwaterze 43 urządzono cmentarz żołnierzy Armii Czerwonej poległych podczas wypierania hitlerowców z Pragi. Spoczywa tam też bohater Związku Radzieckiego, lotnik Siergiej Iwanowicz Kisielew. W 1952 dekretem kard. Stefana Wyszyńskiego utworzono nową parafię pw. św. Wincentego a Paulo, 13 października 1957 poświecono fundamenty. Na nich stanął kościół będący repliką kaplicy – mauzoleum hr. Przeździeckich stojącą od połowy XIX wieku na Cmentarzu Świętokrzyskim. Autorem świątyni był Stanisław Marzyński, patronką konsekrowanego w 1960 kościoła jest Matka Boża Częstochowska. Lata powojenne to czas, gdy wiele nagrobków z piaskowca zastępowano powszechnie stosowanym lastriko. W latach 60-tych XX wieku studnie zastąpiono centralną siecią wodociągową a wiele alej utwardzono. W późniejszych latach w głównych alejach zainstalowano oświetlenie. Podczas likwidacji jednej ze studni i prowizorycznych toalet w kwaterze 45N odkryto zbiorową mogiłę więźniów politycznych straconych w latach 1944-1956 w więzieniu Warszawa III – Praga (tzw. Toledo). Byli to żołnierze Armii Krajowej, WiN i NSZ. W 1997 ustawiono tu pomnik autorstwa Dariusza Kowalskiego.

Aleje cmentarza

Na cmentarzu znajdują się 3 duże aleje:

• Aleja Główna – prowadzi od I bramy do bramy V, w połowie przecina ją Aleja Szeroka. Przy Alei Głównej umiejscowione są groby kard. Aleksandra Kakowskiego, Romana Dmowskiego oraz Mieczysława Fogga. Przy niej znajduje się także kościół pw. Świętego Wincentego á Paulo. Aleja ma ok. 1,2 km długości oraz 9 metrów szerokości.
• Aleja Szeroka – prowadzi od bramy VII do bramy IV. Przecina Aleję Główną, dochodzi do niej Aleja Lipowa.
• Aleja Lipowa – prowadzi od „nowej” bramy III i na końcu dochodzi do Alei Szerokiej.

nr rej. 803-A z 10 lipca 1965

http://cmentarium.sowa.website.pl/Cmentarze/spisBrodno.html ( Brodno )

Spis zmarłych pochowanych na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie

Uwaga! Niniejszy spis pochodzi z publikacji:

Cmentarz Bródnowski, [red. i oprac. nauk. J. Kieniewicz] ; Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy, Warszawa 2007

i nie uwzględnia wszytkich osób pochowanych na Cmentarzu Bródnowskim. Szczegółowych informacji na ten temat udziela tylko zarząd cmentarza.