Cmentarz św. Mikołaja w Bydgoszczy – cmentarz katolicki w Bydgoszczy.

Lokalizacja

Cmentarz znajduje się na osiedlu Kasztelanka w dzielnicy Fordon. Teren cmentarza sąsiaduje od południowego zachodu z ul. Kasztelańską, a od południowego wschodu z ul. Piastową.

Historia

Cmentarz powstał w 1929 r. jako trzeci w kolejności należący do parafii św. Mikołaja w Fordonie. Pierwszy cmentarz przykościelny, datujący się na I połowę XVI wieku istniał do końca XVIII wieku. Drugi cmentarz założony w latach 80. XVIII w. przy ul. Cechowej, w 1990 r. został przejęty przez nowo erygowaną parafię św. Jana Ewangelisty w Fordonie, której świątynia parafialną został dawny kościół ewangelicki.

Cmentarz wyszogrodzki

Najstarszy cmentarz należący do poprzednika parafii fordońskiej – parafii św. Marii Magdaleny w Wyszogrodzie założono prawdopodobnie w XII wieku na terenie przykościelnym. Jednak pierwsze wzmianki w źródłach pisanych pochodzą dopiero z końca XVI wieku. W 1584 r. cmentarz wraz ze świątynią został odnowiony i wyposażony w kostnicę. Pochówków dokonywano na nim do lat 60. XVIII w. i prawdopodobnie jeszcze w XIX wieku.

Dawny cmentarz przykościelny

Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o cmentarzu fordońskim pochodzi z 1555 r.[1] Na początku XVII wieku posiadał kostnicę i ogrodzenie. W XVIII wieku cmentarz posiadał dużą bramę, 3 furtki w ogrodzeniu i wypełniał cały plac kościelny – teren wokół świątyni i obecny teren rynku w Starym Fordonie. W 1745 r. ustawiono kolumnę z postacią św. Jana Nepomucena. Cmentarz ten istniał do początku XIX wieku, po czym zaniechano na nim pochówków, zgodnie z zarządzeniem władz pruskich, które nakazały tworzenie cmentarzy poza miastem.

Nagrobki wewnątrz kościoła parafialnego

W okresie od połowy XVI wieku do końca wieku XVIII, zgodnie z powszechnym zwyczajem, wewnątrz świątyni parafialnej chowano zasłużonych obywateli. W 1646 r. w pobliżu ołtarza Zwiastowania Maryi Panny pogrzebano mieszczanina fordońskiego Tomasza Tarkowskiego, a w XVIII wieku złożono w kościele kilka osób, m.in. Reginę Kotyńską. Do dzisiaj zachował się jedynie nagrobek Łukasza Wybranowskiego herbu Poraj (zm. 1639), uczestnika wojen ze Szwecją i Rosją, którego brat Wawrzyniec był rotmistrzem króla Stefana Batorego.

Dawny cmentarz parafialny

Nowy cmentarz (przy ul. Cechowej) założono po 1780 r., w związku z pochodzącym z zachodu Europy zwyczajem tworzenia cmentarzy za miastem ze względów zdrowotnych oraz z uwagi na skąpość miejsca na cmentarzach przykościelnych. Do końca lat 20. XX w. był to główny katolicki cmentarz dla mieszkańców Fordonu i okolic, zaś w 1990 r. został przekazany w użytkowanie nowo utworzonej parafii katolickiej św. Jana w Starym Fordonie.

Obecny cmentarz parafialny

Obecny cmentarz parafialny św. Mikołaja zlokalizowano na północny-zachód od ówczesnego miasta Fordonu. Przyczyną jego założenia było zapełnienie cmentarza przy ul. Cechowej. Pierwsze pochówki na nowym cmentarzu miały miejsce w 1929 r. W 1935 r. wzniesiono kaplicę cmentarną fundacji Anny Szrejmowskiej i Jadwigi Proch. Przy ogrodzeniu po stronie wschodniej znajduje się zabytkowy krzyż na postumencie z inskrypcją „Pamiatka od Walentego Rogalskiego i jego żony Katarzyny Klofeińskiej w roku 1867”. Cmentarz ozdobiono trzema kamiennymi płaskorzeźbami i grotą z figurą Matki Boskiej. Najstarsze groby znajdują się przy alei prowadzącej od bramy głównej do kaplicy.

W 1993 r. cmentarz wraz z kaplicą zostały wpisane do rejestru zabytków.

Charakterystyka

Cmentarz posiada wymiary 140 x 140 m i powierzchnię 1,9 ha. W 1996 r. na jego terenie było pochowanych 3,6 tys. osób.

Zasłużeni

Niektóre osoby pochowane na cmentarzu:

• rodzina Walczaków (najokazalszy grobowiec rodzinny),
• Anna Szrejbrowska (1866-1948) – fundatorka kostnicy, naczelniczka Zakładu Karnego dla kobiet w Fordonie,
• Jadwiga Proch (1879-1978) – współfundatorka kostnicy, pracownik Zakładu Karnego dla kobiet w Fordonie,
• ks. Franciszek Aszyk (1903-1977) – proboszcz i dziekan fordoński,
• ks. Leon Gawin-Gostomski (1881-1937) – proboszcz i dziekan fordoński, budowniczy kościoła i założyciel cmentarza,
• Edmund Jarząbkowski (1920-1938) – uczeń Gimnazjum Klasycznego w Bydgoszczy, na nagrobku płaskorzeźba św. Stanisława Kostki,
• Leokadia Czapińska (1870-1936), żona zmarłego w Odessie aptekarza Eugeniusza Czapińskiego, na nagrobku rzeźba płaczącej kobiety autorstwa Bronisława Kłobuckiego,
• Kazimierz Wlekliński (1893-1977) – powstaniec wielkopolski, działacz T.G. „Sokół”,
• Józefa Żydowicz (1900-1978) - uczestniczka Powstania Wielkopolskiego (jej przodkowie brali udział w narodowych powstaniach w XIX w.), działaczka plebiscytu na Warmii,
• Konstanty Kryger (1870-1937) - kupiec i restaurator, ławnik miejski; 20 stycznia 1920 r. w Fordonie witał Wojsko Polskie; tutaj też przejął władzę z rąk burmistrza pruskiego, komisaryczny burmistrz (1920-1921) i patron ulicy w Fordonie.

nr rej. A/359/1-2 z 29 kwietnia 1993 r.