Babi Jar (ukr. Бабин Яр) – nazwa wąwozu leżącego między dawnymi osadami Łukianowka i Syriec, dziś w obrębie Kijowa, na Ukrainie. Miejsce kaźni (głównie Żydów), oraz lokalizacja niemieckiego obozu koncentracyjnego.

Masowe egzekucje

W drugiej połowie września 1941 r. armia niemiecka zajęła Kijów, zamieszkany przez prawie 900 000 osób. Wcześniej kilkadziesiąt tysięcy Żydów uciekło w głąb Rosji, przy czym część z nich, zatrudniona w strategicznym sowieckim przemyśle zbrojeniowym, została wywieziona siłą. W Kijowie pozostało ok. 120 000-130 000 Żydów. Wielu zostało, licząc że okupacja niemiecka przyniesie ulgi wobec sowieckiego, stalinowskiego reżimu. Niemcy natomiast ustanowili żydowskie getto w Kijowie oraz rozpoczęli serię ulicznych rozstrzeliwań. Oskarżyli Żydów o sabotaż i spowodowanie strat wśród Niemców, poniesionych przy gaszeniu pożarów i rozminowywaniu miasta i podjęli decyzję o ich całkowitej eksterminacji.

Dowództwo wojskowe w składzie:

• Generalmajor Kurt Eberhard,
• Höherer SS- und Polizeiführer, SS-Obergruppenführer Friedrich Jeckeln,
• Dowódca oddziałów Einsatzgruppe C, SS-Brigadeführer Dr Otto Rasch i
• Dowódca oddziałów Einsatzgruppe 4a, SS-Standartenführer Paul Blobel

wyselekcjonowało siły wojskowe do przeprowadzenia akcji (tworząc złożony z różnych jedostek niemieckich oddział o nazwie Sonderkommando 4a) oraz zlokalizowało akcję zagłady na terenie Babiego Jaru.

Egzekucje wykonywano w pustym wąwozie, gdzie w latach 30. NKWD potajemnie grzebało swoje ofiary. Metoda egzekucji odpowiadała przyjętym wytycznym dla zagłady Żydów na terenie ZSRR, przez działalność tzw. Einsatzgruppen.

W dniu Jom Kippur, 29 września 1941 r., kazano zebrać się wszystkim Żydom we wskazanym miejscu z pieniędzmi, kosztownościami oraz ciepłymi ubraniami, co sugerowało daleką podróż. Z miejsca zbiórki grupami po sto osób Żydzi w obstawie SS i ukraińskiej policji wymaszerowywali w kierunku jaru. Na miejscu w grupach 10-osobowych podchodzili do wąwozu i zostawali zabici strzałami z broni automatycznej. Jak zeznawał później Fritz Höfer, rozebranych Żydów prowadzono do wąwozu o dużych wymiarach. Gdy byli już na brzegu wąwozu, kładziono ich na ziemi lub już zabitych Żydach. Kiedy człowiek już leżał, przychodził strzelec i zabijał go strzałem w tył głowy. Egzekucje trwały całymi dniami aż do 3 października. Wedle niemieckich raportów zabito wówczas 33 771 Żydów.

Egzekucje powtarzały się w tym miejscu aż do wkroczenia do Kijowa Armii Czerwonej na Żydach, Ukraińcach, Polakach, Romach, Sinti. W sumie liczba ofiar rozstrzeliwań może przekraczać 70 000 osób.

Obóz koncentracyjny

Po pierwszych masowych egzekucjach na terenie Babiego Jaru funkcjonował obóz koncentracyjny, gdzie więziono komunistów, uczestników ruchu oporu i jeńców wojennych. Wobec zbliżającej się Armii Czerwonej w połowie roku 1943 r., Niemcy kazali więźniom obozu wykopywać zwłoki pomordowanych i dokonywać kremacji na metalowych rusztach. We wrześniu 1943 r. wobec perspektywy likwidacji obozu, zdesperowani więźniowie się zbuntowali – dzięki temu 15 osób z ponad 300 ocalało. Liczbę ofiar obozu szacuje się na około 30 000 osób.

Dzieje powojenne

Ze względu na przedwojenną działalność grzebalną NKWD na tym miejscu, aby ustrzec je przed groźnymi dla Sowietów pracami archeologicznymi, cały teren osłonięto. Później założono tam park spacerowy. We wczesnych latach sześćdziesiątych temat Babiego Jaru pojawił się w sztuce (poezji, literaturze, muzyce) za sprawą takich artystów jak Anatolij Kuzniecow, Wiktor Niekrasow, Jewgienij Jewtuszenko, Dymitr Szostakowicz czy Bułat Okudżawa. Wówczas ustawiono tam pamiątkowy obelisk nie zawierający jednak precyzyjnego napisu. Dziś na terenie parku znajduje się kilka pomników, m.in. pomnik Menory i pomnik Ofiar Dzieci. Od 1990 r. żydowskie organizacje ukraińskie odznaczają medalem „Sprawiedliwego z Babiego Jaru” osoby, które ratowały Żydów od tej zagłady. Do dziś medal ten otrzymało ponad 400 osób.