Andrzej Stanisław Ciechanowiecki h. Dąbrowa (ur. 28 września 1924 w Warszawie, zm. 2 listopada 2015 w Londynie) – polski historyk sztuki, mecenas kultury i kolekcjoner sztuki, antykwariusz, filantrop, założyciel Fundacji im. Ciechanowieckich na Zamku Królewskim w Warszawie (1986), honorowy profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, członek Polskiej Akademii Umiejętności. Członek honorowy, dożywotni lub zwykły wielu towarzystw naukowych polskich i zagranicznych: Rady Powierniczej Zamku Królewskiego w Warszawie, Rady Fundacji im. Lanckorońskich, Fundacji XX Czartoryskich, Fundacji im. Raczyńskich oraz Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu. Działacz Polskiego Związku Kawalerów Maltańskich. Odznaczony m.in. Orderem Orła Białego (1998), Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (1993), odznaczeniami wojennymi, Złotym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis.

Andrzej Ciechanowiecki urodził się w Warszawie jako potomek dobrze skoligaconej rodziny senatorskiej, osiadłej na Białorusi, której majątki przepadły na skutek pokoju w Rydze i znalazły się po sowieckiej stronie kordonu granicznego. Ojciec, Jerzy Stanisław (1893–1930) był dyplomatą RP, a matka (poślubiona w 1923), Matylda z hr. Osiecimskich-Hutten-Czapskich (1900–1991) była znaną postacią w życiu towarzyskim przedwojennej Warszawy. Uczęszczał do Szkoły Podstawowej im. Mikołaja Reya a następnie do Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego. W 1939, wyjechawszy z rodziną na wschód, uczestniczył jako ochotnik w kampanii wrześniowej. Po powrocie do Warszawy wiosną 1940 zdał podziemną maturę, na komplecie z przyszłymi koryfeuszami nauki polskiej (prof. prof. J. Kroh, J. A. Miłobędzki, J. Pelc i K. Szaniawski). Jednocześnie był zaangażowany w AK (plut. pchor.) oraz w Międzynarodowym Porozumieniu Więziennym. Rozpoczął też tajne studia ekonomiczne (szkoła prof. E. Lipińskiego) oraz z historii sztuki na tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich. Wziął udział w powstaniu warszawskim, a po jego upadku działał jeszcze do kwietnia 1945 w organizacji Wolność i Niezawisłość.

Zrezygnowawszy z wyjazdu na Zachód, w czerwcu 1945 został zaangażowany (ze względu na znajomość kilku języków obcych) jako radca w VI st. służb, w MSZ, z przydziałem jako po szefa protokółu w Ministerstwie Żeglugi i Handlu Zagranicznego. W tym charakterze uczestniczył w wielu negocjacjach z delegacjami zagranicznymi w Warszawie, a w sierpniu 1945 uczestniczył, jako członek delegacji polskiej (oraz tłumacz), w konferencji UNRRA w Londynie. Jesienią tego roku był wyznaczony na radcę do Hagi, ale do tego wyjazdu na placówkę nie doszło ze względów politycznych (pochodzenie i przeszłość akowska, tylko częściowo wówczas znana władzom). Wrócił do Krakowa, aby kończyć studia, najpierw na Akademii Handlowej (ukończonej w 1947), a następnie na Wydziale Historii Sztuki UJ, gdzie w 1950 uzyskał magisterium. W tym samym okresie udzielał się w pracy społecznej i był założycielem Klubu Logofagów – matrycy późniejszych klubów inteligencji katolickiej, z której szeregów wyszło później wielu naukowców oraz polityków. Jesienią 1950 objął asystenturę na UJ, przerwaną aresztowaniem przez Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego 22 października 1950. Po długich przesłuchiwaniach został skazany w 1952 na 10 lat więzienia za rzekomą pomoc szpiegom i za przedłużenie działalności akowskiej. W bardzo ciężkich warunkach odsiedział blisko sześć lat w piwnicach Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego na Koszykowej, później na Mokotowie, a wreszcie w Rawiczu i Wronkach. W tych ostatnich więzieniach zapisał się chwalebnie w pomocy współwięźniom, szczególnie w dziedzinie duchowej oraz w pomocy w przedwczesnych zwolnieniach. 6 marca 1956 został sam zwolniony, a następnie zrehabilitowany. Powrócił do Krakowa, aby zająć się przerwaną pracą doktorską. Równocześnie był jednym z tych, którzy odtworzyli Tygodnik Powszechny oraz działał społecznie. Był też doradcą Wawelu oraz kustoszem Muzeum Zamkowego w Łańcucie.

W pracach swoich zajmował się meblarstwem oraz złotnictwem krakowskim epoki baroku oraz kulturą dawnej Rzeczypospolitej. W 1958 uzyskał stypendium Fundacji Forda oraz British Council i 22 lipca tego roku wyjechał na dalsze studia.

Po krótkich pobytach naukowych w Wielkiej Brytanii oraz USA, gdzie wykładał doraźnie kulturę polską, jesienią 1959 roku przeniósł się na Uniwersytet w Tybindze, tam wykładał kulturę polską przez dwa semestry oraz prowadził lektorat języka polskiego. W lipcu 1960 uzyskał doktorat filozofii (z wynikiem bardzo dobrym) na tamtejszym Uniwersytecie im. Eberhardta Karla, na podstawie pracy doktorskiej Michał Kazimierz Ogiński und sein Musenhof zu Słonim, która ukazała się drukiem w 1961. Uznana za dzieło źródłowe, doczekała się dwóch wydań w tłumaczeniu na język białoruski, w latach 1993 i 2006. Po uzyskaniu doktoratu i pobycie stypendialnym w Portugalii (wynikiem którego były artykuły o meblarstwie portugalskim), zdecydował się przenieść do Londynu, gdzie w 1961 nawiązał współpracę z powstającą firmą Mallett at Bourdon House (filią wybitnej galerii Mallett & Son na Bond Street, gdzie zorganizował pięć nowatorskich wystaw na temat zapomnianej wówczas rzeźby francuskiej. W 1965 był współtwórcą Heim Gallery, której pod koniec stał się właścicielem. Heim Gallery została przez niego sprzedana w 1986, gdy przeniósł się do mniejszej galerii sztuki przezeń stworzonej, którą była Old Masters Gallery, też położona na Jermyn Street i która była jego własnością do ciężkiego wypadku któremu uległ w 1995, co spowodowało jej zamknięcie. Nowatorskie katalogi jego galerii stały się znane i słynne na całym świecie. Stały się one podstawą dla dziś obowiązujących naukowych katalogów, tak większych domów aukcyjnych jak i galerii prywatnych. Galerie prowadzone przez niego zajmowały się szczególnie malarstwem od XVI do XIX wieku, a celowały we wprowadzeniu ponownie na rynek rzeźby barokowej i neoklasycznej, przede wszystkim włoskiej oraz francuskiej.

Równocześnie zaczął zbierać natychmiast polskie dzieła oraz był współorganizatorem trzech ważnych wystaw Treasures of the Polish Kings w Dulwich Gallery w Londynie, Polish Expressionism i Land of the Winged Horsemen w muzeach USA. Miał też odczyty z kultury polskiej w Anglii i w Stanach Zjednoczonych, gdzie szczególnie w Detroit przyczynił się do powstania w tamtejszym Art Institute sekcji polskiej. Publikował też Polonica. Poprzez swą działalność jako diler sztuki o dużej pozycji międzynarodowej, Ciechanowiecki zgromadził pewien majątek, który przeznaczył na polskie cele społeczne, a szczególnie na zbiory, które weszły w skład stworzonej w 1986 Fundacji im. Ciechanowieckich na Zamku Królewskim w Warszawie oraz innych dziełach sztuki, zdeponowanych w szeregu innych muzeów polskich.

Jednocześnie A. Ciechanowiecki, zawsze świadom swego pochodzenia, działający według zasady noblesse oblige (szlachectwo zobowiązuje), wziął czynny udział w pracach Związku Polskich Kawalerów Maltańskich, będąc jego członkiem od 1958. Zasiadał w jego zarządach (wówczas działających na Obczyźnie), przez wiele lat jako kanclerz, a następnie jako wiceprezydent, uzyskując najwyższą rangę w Zakonie Baliwa Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji. Równolegle pracował też dla Zakonu Dynastii Bourbonów Sycylijskich (Sacro Militare Ordine Costantiniano di San Giorgio), tworząc ich Delegatury w Polsce oraz w Anglii. Zasiadał też w jego głównej radzie. Następnie zorganizował delegaturę Zakonu św. Maurycego i Łazarza Królewskiego Domu Sabaudzkiego w Wielkiej Brytanii, a w ostatnich latach przyczynił się do wskrzeszenia w Wielkiej Brytanii także i Toskańskich Orderów Dynastycznych: św. Stefana oraz św. Józefa. Jest też bliski byłego rosyjskiego Domu Cesarskiego.

Jego pozycja w Zakonie Maltańskim, zbliżenia osobiste do tych byłych domów panujących i działalność paradyplomatyczna w dziedzinie kultury oraz spraw kościelnych, ułatwiła mu uzyskanie w 1975 od byłego króla włoskiego, Humberta II (który zachował na emigracji wszystkie swoje uprawnienia monarsze w dziedzinie heraldyki) potwierdzenie prawa używalności tytułu hrabiowskiego (który był noszony przez ponad 200 lat). Te uprawnienia, na skalę międzynarodową, zatwierdził dwa lata później Suwerenny Zakon Maltański.

W dziedzinie zawodowej A. Ciechanowiecki osiągnął wielkie sukcesy, tak jako właściciel jednej z najważniejszych galerii w Londynie, jako inicjator zainteresowań sztuką baroku i neoklasycyzmu oraz francuskiego akademizmu, ale także jako inicjator i współorganizator wielu ważnych, międzynarodowych wystaw – takich jak Giovanni Bologna (Edynburg, Londyn i Wiedeń), Zmierzch Medyceuszy (Detroit, Florencja), czy Złoty Wiek Neapolu (Neapol i Detroit). Zasiadał też w komitetach innych międzynarodowych wystaw.

Z ramienia ZPKM dużo uczynił dla wsparcia charytatywnego Polaków w stanu wojennego, a z własnej kieszeni finansował liczne stypendia naukowe. W imieniu też Związku Polskich Kawalerów Maltańskich przyczynił się w 85% do budowy kościoła NMP i św Maksymiliana Kolbe w krakowskich Mistrzejowicach (jednolity wystrój rzeźbiarski wnętrza był jego koncepcją i to on wybrał prof. Gustawa Zemłę na wykonawcę tego artystycznie bardzo udanego dzieła, które sam sfinansował).

Jako współzałożyciel Fundacji Karta z Dziejów, przyczynił się finansowo i radami artystycznymi do powstania pomnika Dekalogu w Łodzi i pomnika Dawida Psalmisty w Zamościu. Przekazał też jako depozyty dzieła sztuki z własnych zbiorów do ambasad RP w Londynie, Paryżu, Rzymie i Lizbonie.

Jeszcze przed pierwszym przyjazdem do Polski (po 19. latach) w 1977, A. Ciechanowiecki czynnie zaangażował się w dzieło odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie. A stworzona w 1986 roku Fundacja im. Ciechanowieckich wyposażyła Zamek w ok. 3000 obrazów, mebli, sreber, dywanów, miniatur, numizmatów oraz drogocenności. Jest to najprawdopodobniej największy dar, jaki Zamek Warszawski uzyskał. Przekazał on także, w darze lub depozycie, cenne obiekty dla Zamku Królewskiego na Wawelu oraz dla innych muzeów w Polsce. Fundacja im. Ciechanowieckich ma służyć wszystkim muzeum w Polsce, zależnie od ich potrzeb i charakteru zabytku, z pierwszeństwem jednak dla Zamku w Warszawie. A. Ciechanowiecki sfinansował również pierwsze wydanie dzieła Romana Aftanazego Materiały do dziejów rezydencji (1986–1993).

Członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie.

Po 1988 Andrzej Ciechanowiecki, pomny pochodzenia swych przodków, zaangażował się również na Białorusi i wielce się przyczynił do restauracji zabytków tego kraju, przede wszystkim rezydencji radziwiłłowskiej w Nieświeżu. Jest nadal honorowym przewodniczącym polsko-białoruskiej komisji do spraw wspólnego dziedzictwa kulturowego, marszałkiem honorowym Związku Szlachty Białoruskiej oraz honorowym członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Białorusycystów i Instytutu Historii Białoruskiej Akademii Nauk. Jest też wiceprezydentem Anglo-Belarusian Society w Londynie.

W 1995 A. Ciechanowiecki uległ ciężkiemu wypadkowi, który pozbawił go władzy w nogach. Niemniej jest dalej czynny intelektualnie na wszystkich odcinkach swoich licznych zainteresowań, przede wszystkim jednak polskich.

Odznaczenia

• Order Orła Białego – 15 sierpnia 1998 od prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego „w uznaniu znamienitych zasług dla Rzeczypospolitej Polskiej”
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski – 25 lutego 1993 od prezydenta Lecha Wałęsę „w uznaniu wybitnych zasług dla kultury polskiej”
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 1 stycznia 1986 od prezydenta Edwarda Raczyńskiego „za zasługi w dziedzinie kultury krajowej oraz hojny przyczynek w opracowaniu pamiątek i zabytków polskich”
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 11 listopada 1976 od prezydenta Stanisława Ostrowskiego
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski – 11 listopada 1973 od prezydenta Stanisława Ostrowskiego
• Krzyż Zasługi z Mieczami (1944)
• Krzyż Kampanii Wrześniowej (1984)
• Krzyż Armii Krajowej (1995)
• Warszawski Krzyż Powstańczy (1995)
• Medal Wojska – trzykrotnie
• Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis ( 2006)
• Krzyż Kombatancki (SPK, Londyn)
• Złoty Medal Zasługi dla Skarbu Narodowego (Londyn)
• Merentibus (medal UJ) (1986)

• Kawaler Łaski i Dewocji Zakonu Maltańskiego (1958)[10]
• Kawaler Honoru i Dewocji Zakonu Maltańskiego (1977)[10]
• Kawaler Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji Zakonu Maltańskiego (1987)[10]
• Baliw Wielkiego Krzyża Honoru i Dewocji Zakonu Maltańskiego
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego (Stolica Apostolska)
• Wielka Srebrna Odznaka Honorowa za Zasługi (Austria)
• Krzyż Wielki Orderu Pro Merito Melitensi (SMOM)
• Komandor Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja)
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi I klasy (Niemcy)
• Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Wielki Oficer Orderu Zasługi (Włochy)
• Komandor Orderu Zasługi (Senegal)
• Order Przyjaźni Narodów (Białoruś)
• Order Franciszka Skaryny (Białoruś)
• Komandor Orderu Sztuki i Literatury (2012, Francja)

• Order Świętego Januarego (Królestwo Obojga Sycylii)
• Baliw Wielkiego Krzyża Sprawiedliwości Konstantyniańskiego Orderu św. Jerzego (Królestwo Obojga Sycylii)
• Order Franciszka I III klasy (Królestwo Obojga Sycylii)
• Złoty Medal Zasługi Orderu Konstantyniańskiego (Królestwo Obojga Sycylii)
• Krzyż Wielki Orderu Świętych Maurycego i Łazarza (Zjednoczone Królestwo Włoch)
• Order Sabaudzki Cywilny I klasy (Zjednoczone Królestwo Włoch)
• Order Świętego Stefana, Krzyż Kawalerów z prawa (Wielkie Księstwo Toskanii)
• Order Świętego Józefa I klasy (Wielkie Księstwo Toskanii)
• Order Świętego Andrzeja (Imperium Rosyjskie)
• Order Świętego Aleksandra Newskiego (Imperium Rosyjskie)
• Order Świętej Anny I klasy (Imperium Rosyjskie)

Doktoraty honoris causa

• Uniwersytet Warszawski (1991)
• University of New Mexico (1992)
• Uniwersytet Państwowy w Mińsku (1993)
• Uniwersytet Jagielloński (2009)

Oraz liczne nagrody oraz księgi pamiątkowe polskie i zagraniczne, m.in. odznaka Polonia Mater Nostra Est oraz Złoty Krzyż Zasługi Kościoła Polskiego. Obywatelstwo honorowe Ciechanowca i Zasławia (Białoruś).