Aleksiej Anatoljewicz Nawalny (ros. Алексей Анатольевич Навальный; ur. 4 czerwca 1976 w Butyni, zm. 16 lutego 2024 w Charpie) – rosyjski prawnik, publicysta i działacz polityczny, lider rosyjskiej opozycji i więzień polityczny.

Był autorem dwóch kanałów na YouTube, na których zamieszczał filmy o szczegółach korupcji w administracji Putina: Алексей Навальный oraz Navalny Live; także autor jednego z najpopularniejszych w Rosji blogów. Osiągnął międzynarodową sławę, organizując antyrządowe demonstracje i ubiegając się o urząd w celu propagowania reform przeciwko korupcji w Rosji oraz prezydentowi Władimirowi Putinowi i jego rządowi. Był członkiem Rosyjskiej Rady Koordynacyjnej Opozycji. Był liderem partii Rosja Przyszłości i założycielem Fundacji Antykorupcyjnej (FBK). Miał ponad sześć milionów subskrybentów na YouTube i ponad dwa miliony obserwujących na Twitterze. Poprzez te kanały publikował materiały na temat korupcji w Rosji, organizował demonstracje polityczne i promował swoje kampanie.

Swoją działalność polityczną rozpoczął jako rosyjski antysystemowy nacjonalista, stopniowo zmieniający światopogląd na liberalizm i antyimperializm.

Życiorys

Ukończył dwa fakultety – prawo i finanse ze specjalizacją w operacjach giełdowych i papierach wartościowych. W swej działalności politycznej i społecznej początkowo związany z partią Jabłoko. Następnie zdecydował się na prowadzenie działań na własną rękę. Wykupywał niewielkie pakiety akcji koncernów państwowych w celu uzyskania możliwości domagania się szczegółowych raportów z działalności spółek. Odnajdowane przez siebie nieprawidłowości publikował w Internecie, wskazując na liczne przykłady malwersacji i korupcji. Po wyborach parlamentarnych w 2011 roku zaangażował się w protesty. W czasie jednej z pierwszych demonstracji został zatrzymany i na 15 dni trafił do aresztu.

Gazeta Wiedomosti uznała go za polityka roku 2011 w Rosji.

25 czerwca 2012 roku został wybrany do rady nadzorczej Aerofłotu. Miał zamiar walczyć z korupcją w przedsiębiorstwie, jednakże w kolejnych wyborach 24 czerwca 2013 roku nie wysunięto jego kandydatury, w związku z czym przestał być członkiem rady nadzorczej Aerofłotu.

18 lipca 2013 roku sąd w Kirowie skazał Nawalnego na pięć lat więzienia. Według sądu działalność polityka w państwowej spółce Kirowles przynosiła jej straty. Po ogłoszeniu wyroku na ulicach Moskwy i Petersburga odbyły się demonstracje wyrażające poparcie dla Nawalnego. W październiku sąd drugiej instancji podtrzymał wyrok, jednak zawiesił wykonanie kary na okres pięciu lat. 4 grudnia, po uprawomocnieniu się wyroku, Izba Adwokacka pozbawiła Nawalnego statusu adwokata.

23 lutego 2016 Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że w toku postępowania przed rosyjskim sądem naruszono prawa Nawalnego oraz drugiego oskarżonego, Piotra Oficerowa (1975–2018), do sprawiedliwego procesu.

We wrześniu 2013 roku wziął udział w wyborach na mera Moskwy, w których zajął drugie miejsce zdobywając 27,24% głosów. Polityk nie uznał wyników wyborów i żądał przeprowadzenia II tury. Cztery dni po wyborach złożył wniosek w moskiewskim sądzie miejskim o unieważnienie wyborów. We wniosku skarżył się na nierówny dostęp kandydatów do mediów oraz wykorzystywanie w nieprawidłowy sposób urzędu mera przez Siergieja Sobianina. 20 września sąd oddalił wniosek Nawalnego.

W dniu 26 marca 2017 roku Nawalny wezwał Rosjan do wieców antykorupcyjnych. Na jego apel odpowiedzieli mieszkańcy 95 miast rosyjskich i czterech miast za granicą: Londynu, Pragi, Bazylei oraz Bonn.

W dniu 27 kwietnia 2017 roku przed biurem Fundacji Walki z Korupcją Nawalnego zaatakowali nieznani sprawcy, którzy polali mu twarz zielenią brylantową, zapewne z domieszką innych składników. W wyniku tego zdarzenia, opozycjonista miał utracić w 80 procentach zdolność widzenia w prawym oku. O zlecenie napaści Nawalny oskarżył Kreml.

Śledztwa korupcyjne

Najpopularniejsze śledztwa korupcyjne przeprowadzone przez Aleksieja Nawalnego:

• o korupcji Dmitrija Miedwiediewa, którego wyniki zostały przedstawione w On wam nie Dimon
• o korupcji prokuratora generalnego Jurija Czajki
• o korupcji Władimira Putina
• o korupcji Dmitrija Pieskowa, rzecznika prasowego Putina
• o korupcji ochroniarza Putina generała Wiktora Zołotowa
• o korupcji głównego propagandysty Putina Władimira Sołowjowa
• o korupcji nowego premiera Michaiła Miszustina