Adam Schaff (ur. 10 marca 1913 we Lwowie, zm. 12 listopada 2006 w Warszawie) – polski filozof pochodzenia żydowskiego. Początkowo prezentujący poglądy konserwatywnego nurtu filozofii marksistowskiej, specjalizujący się w epistemologii (teorii poznania); następnie ideolog eurokomunizmu, pod koniec życia zbliżający się w poglądach do współczesnych antyglobalistów.

Biografia

Urodził się we Lwowie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Studiował prawo i ekonomię polityczną na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które ukończył z podwójnym magisterium w 1935 roku. oraz we własnym jedynie zakresie filozofię. W 1932 wstąpił do KPP, a od 1945 działał w PPR, od 1948 w PZPR. Od 1941 przebywał w Moskwie. W 1945 ukończył tam studia filozoficzne na Uniwersytecie Moskiewskim, gdzie również uzyskał doktorat i habilitację oraz asystował prof. Marii Spiridonowej. W latach 1944–1946 kierował polskim zespołem Radia Moskwa.

W 1948 powrócił do Warszawy. Był członkiem Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej. W tych latach reprezentował poglądy stalinowskie. Rok później pod patronatem KC PZPR założył ideologiczny Instytut Kształcenia Kadr Naukowych, którym kierował do 1954. W tym roku stanął na czele Instytutu Nauk Społecznych przy KC PZPR, w 1957 został kierownikiem Wyższej Szkoły Nauk Społecznych przy KC PZPR, którą kierował do 1968. W latach 1952–1953 był kierownikiem Instytutu Filozoficznego Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 50. znany był także z publikacji prasowych bezkrytycznie opiewających Stalina, od 1956 związany z "frakcją" puławian. Wykładał również na Wieczorowym Uniwersytecie Marksizmu i Leninizmu, który w tamtych latach kończył m.in. Wojciech Jaruzelski. Schaff był uważany za głównego i oficjalnego ideologa PZPR. Był członkiem Polskiej Akademii Nauk (krajowy członek rzeczywisty) kierując w latach 1956–1968 Instytutem Filozofii i Socjologii PAN. W 1969 został członkiem Klubu Rzymskiego, a 1987 pierwszym prezesem Polskiego Towarzystwa Współpracy z Klubem Rzymskim.

W 1959 promował badania filozofii średniowiecznej prowadzone przez absolwentów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Był protektorem zakładanego przez Adama Michnika Klubu Poszukiwaczy Sprzeczności. W 1965 opublikował książkę Marksizm a jednostka ludzka, w której postawił ryzykowną wówczas tezę, że w społeczeństwie socjalistycznym alienacja jednostki może istnieć w dalszym ciągu. Zyskał przez to u ówczesnych władz opinię rewizjonisty. Na fali zmian 1968, wskutek antysemickiej nagonki prasowej, w dniach 6–7 lipca został usunięty z KC PZPR i odsunięty od wpływu na naukę filozofii w PRL. We wspomnieniach pisał, że miał podstawy by bać się wtedy o swoje życie.

W czasie trwania stanu wojennego był ostrym krytykiem Solidarności; znana była jego propozycja zgłoszenia kandydatury Wojciecha Jaruzelskiego do Pokojowej Nagrody Nobla. Współpracował z MSW PRL w akcjach wywiadowczych przeciwko USA. 27 czerwca 1984 został wydalony z PZPR mimo poparcia udzielonego gen. Jaruzelskiemu. Powodem było to, że swoje poglądy na temat ideologii i polityki PZPR ośmielił się prezentować poza oficjalnym forum partyjnym. Po przemianach społecznych w 1989 pozostał konsekwentny i nadal wierny swoim ideom, prezentując m.in. pogląd marksizmu demokratycznego jako recepty na kapitalizm, który według niego nie poradzi sobie z głodem i bezrobociem strukturalnym, że przyszłością ludzkości jest nadal socjalizm, choć ten przyszły ustrój nie musi się tak nazywać.

Otrzymał doktoraty honorowe uniwersytetów Michigan w Ann Arbor, Nancy oraz paryskiej Sorbony.

22 lipca 1964 z okazji 20-lecia Polski Ludowej otrzymał nagrodę państwową I stopnia.

3 lutego 1998 roku postanowieniem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego "w uznaniu wybitnych zasług dla nauki polskiej" otrzymał Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski.

Jest pochowany w grobie rodzinnym na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B II 28 rz. 9 m. 27).