Eugeniusz Roland (ur. 2 listopada 1890 we Lwowie, zm. 17 stycznia 1971 w Wiedniu) – polski pilot myśliwski, obrońca Lwowa, uczestnik Bitwy o Anglię, więzień stalinowski.

Młodość i służba w armii Austro-Węgier

Urodził się we Lwowie jako syn Józefa i Marii z Markowskich. Żonaty z Marią Adelą z Szankowskich, córka Danuta. W latach 1909-1914 odbył studia na Politechnice Lwowskiej i działał w związku Awiatycznym. Podczas I wojny światowej, w 1914 r. powołany do armii austro-węgierskiej. 15 lipca 1916 r. skierowany do lotnictwa, ukończył szkołę lotniczą w Wiener Neustadt. Po jej ukończeniu pełnił funkcję oficera w I Grupie Odbiorowej przy Wydziale Technicznym Arsenału Lotniczego. W styczniu 1918 r. przeniesiony do jednostki zapasowej w celu przeszkolenia na pilota myśliwskiego. Zakończył je w lipcu w polowej szkole pilotów w Campoformido i skierowany został do jednostki bojowej Flik 61/J na frocie włoskim. Zestrzelony w 1918 r., przymusowo wodował na Adriatyku.

Służba w Wojsku Polskim

Pod koniec 1918 r. na tajne wezwanie "POW" por. E. Roland znalazł się we Lwowie przygotowując wraz ze Stefanem Bastyrem i Gustawem Mokrzyckim plany przejęcia lwowskiego lotniska Lewandówka. Po zdobyciu go 2 listopada znalazł się w składzie II Eskadry Bojowej (przemianowanej w grudniu na 6. Eskadrę Wywiadowczą), która natychmiast podjęła walkę z wojskami ukraińskimi atakującymi Lwów. Do końca listopada wykonał 15 lotów bojowych. W końcu stycznia 1919 r. objął po Kazimierzu Schmidtie dowództwo 6. Eskadry Wywiadowczej (sprawował je do lipca 1919 r.). Jego dowodzenie przypadło na okres najcięższych walk eskadry, szczególnie tych toczonych w kwietniu i maju pod Kulikowem. Słynne stały się przeprowadzane w tym czasie siłami całej III Grupy Lotniczej "loty drużynowe", których celem było bombardowanie i ostrzeliwanie z broni pokładowej przeciwnika. Loty te przyczyniły się w dużym stopniu do podniesienia morale w broniącym się Lwowie i pokonania wojsk ukraińskich. W 1922 r. przeszedł do rezerwy.

Okres międzywojenny

W latach 1922-1924 adiunkt i wykładowca na Politechnice Lwowskiej. 1924-1925 praktyka w fabryce samolotów "Bleriot" w Paryżu. 1925-1927 dyrektor Techniczny fabryki "Samolot" w Poznaniu. W latach 1927-1939 w Polskich Liniach Lotniczych Lot, przedstawiciel PLL LOT w Niemczech, dyrektor techniczny i dyrektor naczelny w 1939 r.

II wojna światowa

We wrześniu 1939 r. w Sztabie Naczelnym Dowódcy Lotnictwa. Odpowiedzialny za ewakuację pracowników i parku maszynowego LOT-u. Ewakuował pracowników i sprzęt do Rumunii, Francji, a później do Wielkiej Brytanii. W 1940 r. w Polskiej Armii we Francji. Po upadku Francji w Wielkiej Brytanii. Kolejno jako: Flying Officer (5 sierpnia 1940), Flight Lieutenant (1 marca 1941), Squadron Leader (1 narca 1942). Stanowiska w Polish Air Force: Polish Air Force Depot R.A.F. Blackpool - Supernumerary (5 sierpnia 1940 - 9 lipca 1941). Operational Training Unit R.A.F. Bramcote - Technical Engineer Duties (10 lipca 1941 - 6 lipca 1943). Polish Inspectorate General London (7 lipca 1943 - 31 maja 1944). Headquarters Polish Air Force London (1 czerwca 1944 - 5 stycznia 1945). Headquarters Technical Training Command R.A.F. Brampton (6 stycznia 1945 - 1 lutego 1945). Polish Aircraft Apprentice School R.A.F. Halton School Commandant (2 lutego 1945 - 2 stycznia 1946). Polish Ait Force Depot R.A.F. Dunholme Lodge - Supernumerary (3 stycznia 1946 - 23 marca 1946). W 1946 r. powrócił do kraju.

W komunistycznej Polsce

W okresie 15 kwietnia 1946 r. do 31 października 1947 r. Dyrektor Techniczny PLL LOT. Uwięziony przez władze komunistyczne 31.10.1947 r. Po ciężkim śledztwie w więzieniu na Rakowieckiej został skazany w ramach procesu kierownictwa PLL LOT na dożywotnie więzienie z pozbawieniem praw publicznych, obywatelskich praw honorowych i przepadkiem całego mienia. Więziony kolejno na Rakowieckiej, we Wronkach i Rawiczu. W bardzo złym stanie zdrowia wyszedł z więzienia 25 maja 1956 r. Został w pełni zrehabilitowany przez władze komunistyczne 28 marca 1957 r. W okresie 1 czerwca 1957 - 30 kwietnia 1959 Adiunkt w Centralnym Instytucie Informacji Naukowo Technicznej. W roku 1959 w wieku 69 lat wyemigrował do Austrii. Umarł w zapomnieniu w Wiedniu 17 stycznia 1971 r.

Odznaczenia

Odznaczony Polową Odznaką Pilota za loty bojowe 1918-1920, Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych (czterokrotnie), Orderem Polonia Restituta i Złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Odznaczeniami brytyjskimi: Defence Medal i War Medal. Odznaczeniem węgierskim: La croix d'Officier de l'Ordre de Merite Hongrois.