Maciej Radziwiłł (ur. 1749 w Warszawie, zm. 2 września 1800 w Dobrucie) – kompozytor, polityk, 1786-1795 podkomorzy wielki litewski, 1790 kasztelan wileński, członek Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej, członek konfederacji targowickiej,wolnomularz.

Życiorys

Był członkiem konfederacji Sejmu Czteroletniego. Szczyt popularności Radziwiłła przypadł na okres wojny 1792. Wówczas to w imieniu swoim i D. H. Radziwiłła oddał do dyspozycji wojsk litewskich wszystkie zamki i arsenały oraz opłacaną przez siebie milicję. Za ten czyn na sesji sejmowej 25 maja 1792 wyrażono wdzięczność dla obydwu Radziwiłłów, zaś list Macieja do Komisji Wojskowej ze słowami: "pierwej Ojczyznę a potem dom Radziwiłłowski widzieć żądam szczęśliwie" rozpowszechniano w prasie i licznych drukach ulotnych. Zwycięstwo konfederacji targowickiej osłabiło pozycję Macieja, którego pozbawiono opieki nad Dominikiem.

Na początku 1794 należał do najbardziej poszkodowanych przez konfederatów targowickich, znalazł się w kręgu podejrzanych o przygotowania insurekcji na Litwie, co wsparto aresztowaniem bliskiego mu gen. M. Radziszewskiego. Po wybuchu powstania na Litwie został 24 kwietnia 1794 powołany do grona członków Deputacji Skarbu Publicznego Litewskiego. W czasie powstania należał do tych właścicieli ziemskich, którzy zgadzali się na udział swoich poddanych w walkach, a nawet uwalniał z poddaństwa uczestników powstania.

Zmarł w Dobrucie, jednak na jego prośbę został pochowany w Szydłowcu (prawdopodobnie pod ołtarzem głównym). Po śmierci jego posiadłości przeszły na własność rządu austriackiego który wystawił je na licytacje.

W 1788 został kawalerem Orderu Orła Białego oraz odznaczony został Orderem Świętego Stanisława.

Twórczość

Napisał libretto opery-wodewilu Agatka, czyli przyjazd pana, do której muzykę skomponował kapelmistrz nieświeski Jan Dawid Holland. Agatka jest jednym z pierwszych polskich dzieł tego rodzaju, wystawiona została 17 września 1784 dla uświetnienia pobytu króla Stanisława Augusta w Nieświeżu (od 1799 grana była w wersji dwuaktowej pt. Pan dobry jest ojcem poddanych); a także: Imieniny wójta osady albańskiej wystawione w Albie prawdopodobnie zarówno z librettem i muzyką Macieja Radziwiłła, które być może były przymiarką do późniejszej opery Historia osady albańskiej - z premierą 4 listopada 1786 w Albie z okazji imienin K. S. Radziwiłła.

Twórczość kompozytorska Macieja Radziwiłła jest mało znana. Do dzisiaj zachowały się nieliczne jego utwory, m.in. Polonez C-dur na klawesyn, Sonata G-dur na skrzypce i klawesyn, orkiestrowe Serenada B-dur i Divertimento D-dur oraz sześć polonezów orkiestrowych zachowanych w Archiwum Saskim w Dreźnie. Utwory te są napisane w stylu galant, charakterystycznym dla pierwszej fazy klasycyzmu muzycznego.

W obu utworach orkiestrowych Radziwiłł posługuje się orkiestrą kameralną; w Serenadzie (po 1790) – orkiestrą smyczkową bez kontrabasów, w Divertimencie – orkiestrą smyczkową powiększoną o dwa flety i dwie waltornie. Divertimento (1797) składa się z trzech krótkich (ok. 2-3 minuty) części w typowym układzie: szybka-wolna-szybka.

Dyskografia

Istnieją co najmniej dwa nagrania Divertimenta i Serenady:

• Orkiestra Kameralna Wratislavia, Jan Stanienda, wyd. DUX (DUX 0198), 2001 (rejestracja 1999); omówienie płyty w serwisach: www.culture.pl, www.gazeta.pl
• Warszawska Orkiestra Kameralna, Marek Sewen, wyd. Olympia (OCD 382), 1992; reedycja w wyd. GM Distribution (GHOSTCD_PM013), 2002 (możliwość odsłuchu fragmentu części drugiej Divertimenta (ścieżka nr 2))

Istnieje co najmniej jedno nagranie Poloneza G-dur i Poloneza D-dur:

• "Sarmatia Triumphans" (Musica Restituta V), Accademia dell'Arcadia, Bartłomiej Stankowiak, wyd. Stowarzyszenie Miłośników Kultury i Sztuki (ACC01/2008), 2008, (możliwość odsłuchu na stronie www.academiadellarcadia.pl)