Podłoże

Japonia, rozpoczynając 9 lutego 1904 wojnę z Rosją atakiem na Port Artur, prowadziła równocześnie operację zajęcia neutralnej Korei, wysadzając desant w porcie Czemulpo. Stacjonowały tam wówczas, zgodnie z ówczesną praktyką kolonialną, okręty kilku państw, reprezentujące interesy swoich rządów w Korei. Wśród nich były dwa okręty rosyjskie: nowy krążownik pancernopokładowy „Wariag” i stara kanonierka „Koriejec” (uzbrojona w dwa przestarzałe działa kalibru 203 milimetry, jedno kalibru 152 milimetry i cztery kalibru 107 milimetrów oraz mniejsze działka) oraz: brytyjski krążownik HMS „Talbot” typu Eclipse, francuski krążownik „Pascal” typu Descartes, włoski krążownik „Elba” i amerykańska kanonierka USS „Vicksburg”.

Do osłony japońskiego desantu wyznaczono wzmocniony 4. Dywizjon Krążowników pod dowództwem kontradmirała Sotokichiego Uryū. Zespół japońskich okrętów i statków transportowych przypłynął pod Czemulpo już 8 lutego. „Koriejec” próbował tego dnia po południu wypłynąć do Port Artur z pocztą, lecz zawróciły ją japońskie okręty blokujące wyjście na pełne morze. Następnie japońskie transportowce wysadziły w porcie wojsko w sile czterech batalionów, nie napotykając oporu.

9 lutego rano kontradmirał Sotokichi Uryū przedstawił dowódcy zespołu rosyjskich okrętów ultimatum z żądaniem wyjścia z portu do godziny 12 pod groźbą zaatakowania rosyjskich okrętów na redzie portu. Jednocześnie uprzedzili kotwiczące tam okręty neutralne, żeby odsunęły się z pobliża miejsca cumowania rosyjskich okrętów.

Oczekujący zespół japoński przewyższał Rosjan liczebnie. Składał się z nowego krążownika pancernego „Asama” oraz starszego i mniejszego „Chiyody”, czterech krążowników pancernopokładowych („Akashi”, „Naniwa”, „Niitaka” i „Takachiho”) oraz kilku torpedowców. Okrętem flagowym kontradmirała Uryū był „Naniwa”.

Starcie

Odrzucając możliwość poddania się, dowódca „Wariaga” i całego zespołu, kapitan I rangi (komandor) Wsiewołod F. Rudniew, zdecydował wypłynąć z portu i podjąć walkę lub próbę przedarcia się do głównej bazy Port Artur. Przed południem 9 lutego (27 stycznia według rosyjskiego kalendarza) oba okręty wyszły ze wschodniego kanału portowego.

Walkę ze strony japońskiej toczył przede wszystkim krążownik pancerny „Asama”, najsilniejsza jednostka zespołu. Około 11:45 z odległości 7500–8000 metrów ogień otworzyli najpierw Japończycy, a po kilku minutach Rosjanie.

Krążownik „Asama” toczył bój z „Wariagiem”, tymczasem „Chiyoda” wzięła na cel „Koriejca”. Po dwóch minutach „Wariag” otrzymał pierwsze trafienie (w przedni pomost). Następnie do walki włączyły się „Naniwa” i „Niitaka”, a później, strzelając sporadycznie, „Takachiho” i „Akashi”. „Wariaga” dosięgły kolejne pociski, a kiedy podczas zwrotu w prawo uszkodzono mu mechanizm sterowy, około godziny 12:15 wszedł na mieliznę przy wysepce w kanale portowym. Udało mu się z niej zejść, lecz Japończycy wykorzystali tę okazję, aby się zbliżyć i zadać mu kolejne ciosy pociskami dużych kalibrów. Okręt zaczął się przechylać na lewą burtę, toteż – wobec niemożności przedarcia się – rosyjski dowódca postanowił zawrócić do portu. „Koriejec” również zawrócił. „Asama” i „Chiyoda” ścigały Rosjan w wąskim kanale portowym i nadal ostrzeliwały. Około godziny 12:40 Japończycy wstrzymali ogień z uwagi na bliskość okrętów neutralnych; pięć minut później padły ostatnie strzały z okrętów rosyjskich. O godzinie 13:15 „Wariag” stanął na kotwicy. W opatrywaniu rannych wkrótce zaczęli pomagać Rosjanom lekarze przybyli z okrętów państw neutralnych.

W ciągu około godziny walki „Wariag” otrzymał od jedenastu do czternastu trafień, z czego trzy pociskami kalibru 203 milimetry z „Asamy”, pozostałe – pociskami kalibru 152 milimetry („Asama” wystrzelił dwadzieścia osiem pocisków kalibru 203 milimetry, dziewięćdziesiąt osiem kalibru 152 milimetry i dziewięć kalibru 76 milimetrów). Mimo że okręt zachował możliwość ruchu, a jego pokład pancerny nie został przebity, nie nadawał się do walki – zniszczona została większość jego nieosłoniętej artylerii i miał przebicia w części podwodnej, 33 członków załogi zostało zabitych, 97 rannych. W czasie walki krążownik rosyjski wystrzelił aż czterysta dwadzieścia pięć pocisków kalibru 152 milimetry, czterysta siedemdziesiąt kalibru 75 milimetrów i dwieście dziesięć kalibru 47 milimetrów, a „Koriejec” – czterdzieści dziewięć pocisków 203 milimetry, lecz bez żadnych istotnych efektów. Nie wiadomo, ile dokładnie pocisków dosięgło japońskie okręty; według źródeł japońskich flota Cesarstwa nie poniosła w tej bitwie strat w ludziach i sprzęcie, ale informacja ta jest oceniana jako prawdopodobnie nieprawdziwa. „Koriejec” nie ucierpiał podczas starcia.

Następstwa

Aby okręty nie dostały się w ręce nieprzyjaciela, załoga „Wariaga” po południu dokonała samozatopienia na redzie Czemulpo przez otwarcie zaworów dennych; okręt zatonął o 18:10. „Koriejec” został około godziny 16:00 wysadzony w powietrze, a również obecny w porcie rosyjski statek „Sungari” – spalony przez załog. Dowódcy okrętów innych bander obecnych w porcie sprzeciwili się wysadzeniu "Wariaga" z uwagi na zagrożenie dla ich jednostek. Załogi rosyjskie zostały przejęte przez okręty państw neutralnych.

Władze w Sankt Peteresburgu poznały losy „Wariaga” i „Koriejca” dopiero po około trzech tygodniach. Po powrocie do Rosji komandor Rudniew zyskał sławę bohatera, a wszyscy członkowie załóg obu okrętów otrzymali od cara Order Świętego Jerzego (różnych klas) i pamiątkowe medale. Walka „Wariaga” odbiła się echem na całym świecie i poprawiła wizerunek państwa carów na arenie międzynarodowej, a w samej Rosji obrosła legendą. Niedługo potem austriacki poeta Rudolf Greinz, zainspirowany artykułem o bitwie, skomponował wiersz na jej temat; utwór przetłumaczono na rosyjski i zaczęto śpiewać do melodii ludowej, a powstała w ten sposób piosenka stałą się jednym z najpopularniejszych rosyjskich utworów o tematyce marynistycznej. W 1947 roku odbyła się zaś premiera filmu propagandowego Kriejsier Wariag.

Mimo to niektórzy autorzy podnoszą, że Rudniew zamiast walczyć, powinien był pozostawić w Czemulpo starą kanonierkę i samemu podjąć próbę przedarcia się do Port Artur. Miałby duże szanse na powodzenie z uwagi na szybkość nowoczesnego krążownika. Błędem dowództwa rosyjskiej Eskadry Oceanu Spokojnego było samo wysłanie krążownika do Czemulpo w obliczu napięcia w stosunkach z Japonią w sytuacji, w której wystarczyłaby do reprezentowania Rosji sama kanonierka. Mimo oficjalnego uhonorowania dalsza kariera Rudniewa w marynarce uległa przerwaniu, być może ze względu na błędy popełnione przed starciem i zaniechanie wysadzenia okrętu w powietrze, co umożliwiło Japończykom późniejsze podniesienie i wcielenie do służby jako okręt szkolny „Soya”. Inne publikacje podają jednak, że jego wina polegała na niepowstrzymaniu marynarzy przed udziałem w manifestacji w toku rewolucji w 1905 roku.

Zestawienie sił

Zestawienie sił obu stron biorących udział w bitwie.

Zespół stacjonujący w Czemulpo pod dowództwem komandora Wsiewołoda F. Rudniewa:

• krążownik pancernopokładowy „Wariag” (okręt flagowy)
• kanonierka „Koriejec” (komandor porucznik Grigorij P. Biełajew)

Zespół osłony desantu, wzmocniony 4. Dywizjon pod dowództwem kontradmirała Sotokichiego Uryū

• 4. Dywizjon 2. Floty (kadm. Uryū)
  • krążowniki pancernopokładowe:
    • „Naniwa” (okręt flagowy)
    • „Niitaka”
    • „Takachiho”
    • „Akashi”
  • awizo (nieopancerzony krążownik) „Chihaya”
• 2. Dywizjon 2. Floty
  • krążownik pancerny „Asama”
• 6. Dywizjon 3. Floty
  • krążownik pancerny „Chiyoda”
• 14. Dywizjon Torpedowców 1. Floty
  • torpedowce „Chidori”, „Hayabusa”, „Manazuru”, „Kasasagi” (typu Hayabusa)
• 9. Dywizjon Torpedowców 2. Floty
  • torpedowce: „Aotaka”, „Hato”, „Kari”, „Tsubame” (typu Hayabusa)