Katastrofa

Do eksplozji doszło na dwadzieścia minut przed końcem pierwszej zmiany, gdy w banku znajdowało się około 170 pracowników i trzystu klientów. W momencie wybuchu cały gmach uniósł się nagle, niczym – jak relacjonowali świadkowie zdarzenia – „bańka mydlana”, po czym „pękł” – z przeszklonych ścian na ulice runęły tafle szkła, wewnątrz zaś do podziemi archiwum zapadły się wszystkie kondygnacje budynku. Uszkodzone zostały także sąsiednie wieżowce centrum.

Gmach Rotundy został zniszczony w siedemdziesięciu procentach. W katastrofie 49 osób poniosło śmierć, a 135 zostało rannych – oficjalne dane mówią o 77 hospitalizowanych. Ostatnią ranną wydobyto z ruin w trzy godziny po tragedii. Grupa dwóch tysięcy robotników przeszukiwała ruiny jeszcze w tydzień po katastrofie.

Przyczyny katastrofy

Po dwudziestu latach, w czasie kręcenia dokumentalnej serii Czarny Serial, autorzy dotarli do robotnika, który był prawdopodobnym sprawcą tragedii, w czasie prac konserwacyjnych zbyt silnie dokręcił śrubę kryzy mocującej zawór gazu.

W wyniku skurczu termicznego, wywołanego niską temperaturą, zbyt mocnego dokręcenia kryzy oraz ruchów podłoża (wywołanych komunikacją nadziemną i podziemną linią średnicową PKP, oddaloną od miejsca katastrofy o 8 m) doszło do pęknięcia kopuły zaworu i powstania 77-centymetrowej szczeliny.

1979 rok nazywany był rokiem zimy stulecia ze względu na duże opady śniegu, a następnie bardzo niskie temperatury. Pokrywa śniegu uniemożliwiła wydostanie się gazu ziemnego na powierzchnię, a niska temperatura spowodowała wykroplenie się substancji zapachowej, ostrzegającej o ulatniającym się gazie.

W wyniku zbiegu okoliczności pozbawiony znacznika zapachowego gaz przedostał się do równolegle ułożonej, 12-otworowej obudowy przewodów instalacji telekomunikacyjnej a stamtąd do wnętrza budynku.

Wybuch mogło zainicjować zwarcie w instalacji elektrycznej (sama Rotunda instalacji gazowej nie miała).

Ciekawostki

• Po zmianie ustroju w kraju ze względu na brak cenzury prasa zaczęła dokładnie opisywać wybuch w Rotundzie. Warszawscy dziennikarze (m.in. z redakcji „Polska the Times”) stwierdzili, że już kilka tygodni przed wybuchem władze banku zignorowały skargi pracowników na awarię klimatyzacji oraz wentylacji Rotundy, a także na niepokojący zaduch i smród. Znaleziono raporty prokuratury z lat 70., gdzie napisano, iż gdyby wszyscy łącznie ze służbami miejskimi oraz kierownictwem banku działali zgodnie z prawem, a także wykonali na czas wszystkie swoje obowiązki, to prawdopodobnie można było uniknąć katastrofy. Prawdopodobną przyczyną wybuchu były zaniedbania.
• Domniemanemu sprawcy nie przedstawiono nigdy zarzutów. Obecnie przebywa na emeryturze, mieszka w podwarszawskiej miejscowości.
• Wybuch gazu nie miał związku z instalacją budynku, który nie był podłączony do gazu.
• To wydarzenie i pamięć ofiar wybuchu obecnie upamiętnia tablica z północnej strony budynku. Obecnie trwają plany postawienia nowego pomnika.
• Ponieważ w ustalenia prokuratury dotyczące przyczyn wybuchu trudno było uwierzyć, powstała wersja o podłożeniu bomby, podobnie uważano, że liczba ofiar została zaniżona dla potrzeb ONZ.
• Po wybuchu powstała seria dowcipów z nim związanych:
  • Nigdy złotówka nie stała tak wysoko
  • Co słychać, kiedy ulatnia się gaz? Tik, tak. Tik, tak
  • Nie mów Edziu, że to gaz, bo wybuchnie jeszcze raz
  • Gierek przegrał pierwszą rundę, rozwalili mu rotundę
  • Przyczyną wybuchu nie był gaz, to eksplodował przeładowany sejf Jaroszewicza.