Psychoza (ang. Psycho) – amerykański film fabularny (thriller), wyreżyserowany przez Alfreda Hitchcocka w 1960 r. na podstawie powieści Roberta Blocha. Film został wyprodukowany za osiemset tysięcy, a zarobił czterdzieści milionów dolarów.

Psychoza okrzyknięta została klasykiem wśród filmowych thrillerów, a także ugruntowała Hitchcocka jako mistrza suspensu. Doczekała się czterech kontynuacji oraz remake'u, zrealizowanego przez Gusa Van Santa w 1998 roku. Scena morderstwa pod prysznicem przeszła do historii kina i była wielokrotnie parodiowana.

Fabuła

Marion Crane (Janet Leigh) kradnie szefowi czterdzieści tysięcy dolarów, aby rozpocząć nowe życie ze swoim chłopakiem. Po dwóch dniach podróży samochodem, zatrzymuje się w hotelu sympatycznego Normana Batesa (Anthony Perkins), który mieszka z chorobliwie zazdrosną matką. Tej samej nocy Marion ginie, zamordowana pod prysznicem. Zaczyna poszukiwać jej siostra i prywatny detektyw Arbogast. Arbogast przyjeżdża do motelu Normana. Kiedy w nocy wchodzi do domu i chce przesłuchać matkę Batesa,zostaje zamordowany. Widz widzi mordercę od tyłu: nosi sukienkę, ma włosy staruszki. W końcu do motelu przyjeżdżają siostra i chłopak Marion. Chłopak odwraca uwagę Normana, a siostra idzie do domu, by zbadać co się stało. Jednak Bates ogłusza chłopaka i biegnie za dziewczyną. Ta chowa się w piwnicy. Znajduje tam wysuszone zwłoki matki Normana. Nagle zjawia się sam Norman, w przebraniu matki i z nożem w ręce i próbuje ją zabić, lecz zostaje uratowana przez chłopaka Marion. Wtedy akcja przenosi się na komendę policji, gdzie od psychiatry dowiadujemy się, że Bates zamordował matkę 10 lat temu. Wykradł jej zwłoki i żył z nią w domu. Nastąpiła u niego psychoza, rozszczepienie umysłu. Nigdy nie był w pełni Normanem, ale czasem był w pełni matką.

Obsada

Role w filmie wypromowały Anthony’ego Perkinsa i Janet Leigh jako aktorów, lecz także zaszufladkowały ich i wpisały się w ich filmografię jako role charakterystyczne. Perkins wcielił się w postać psychopatycznego Normana Batesa w swojej karierze jeszcze trzykrotnie – w trzech kolejnie zrealizowanych na przestrzeni lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych sequelach, był też reżyserem trzeciej odsłony serii – Psychozy III. Leigh wywarła jeszcze większy wpływ na otoczenie – za swoją pamiętną rolę była, aż do momentu swej śmierci, prześladowana przez fanatyków, którzy zakłócali jej spokój listami, głuchymi telefonami, a nawet taśmami wideo, którymi zainteresowało się FBI. Vera Miles powtórzyła swoją rolę Lily Crane (następnie Loomis) w pierwszej kontynuacji, Psychozie II.

W filmie wystąpili:

• Anthony Perkins – Norman Bates
• Janet Leigh – Marion Crane
• Vera Miles – Lila Crane
• John Gavin – Sam Loomis, chłopak Marion
• Martin Balsam – Milton Arbogast, prywatny detektyw
• John McIntire – szeryf Chambers
• Lurene Tuttle – pani Chambers
• John Anderson – Charlie, sprzedawca samochodów
• Vaughn Taylor – George Lowery, szef Marion
• Frank Albertson – Tom Cassidy
• Patricia Hitchcock – Caroline, współpracownica Marion
• Frank Killmond – Bob Summerfield
• Simon Oakland – dr. Richmond
• Sam Flint – oficer
• Alfred Hitchcock – mężczyzna w kowbojskim kapeluszu
• Helen Wallace – klientka w sklepie Sama
• Ted Knight – strażnik
• Chief Tahachee – Ned Place

Nagrody

• Alfred Hitchcock: (nominacja) Oscar – najlepszy reżyser, 1961
• Janet Leigh: (nominacja) Oscar – najlepsza aktorka drugoplanowa, 1961
• Janet Leigh: (nominacja) Złoty Glob – najlepsza drugoplanowa rola kobieca, 1961
• George Milo: (nominacja) Oscar – najlepsza scenografia, 1961
• Robert Clatworthy (nominacja) Oscar – najlepsza scenografia, 1961
• Joeph Hurley (nominacja) Oscar – najlepsza scenografia, 1961
• John L. Russell: (nominacja) Oscar – najlepsze zdjęcia, 1961

Ciekawostki

• W słynnej sce­nie pod prysz­ni­cem użyto sy­ro­pu cze­ko­la­do­we­go, który miał imi­to­wać krew.