Podłoże

Do lipca 1942 roku niemiecki Afrika Korps pod dowództwem Erwina Rommla wraz z wojskami włoskimi wtargnął głęboko do Egiptu, zagrażając ważnym brytyjskim liniom zaopatrzenia przez Kanał Sueski. Mając rozciągnięte linie zaopatrzenia i nie mając posiłków, wobec perspektywy przybycia dużych uzupełnień dla aliantów, Rommel zdecydował się uderzyć, gdy brytyjskie pozycje nie były jeszcze dostatecznie umocnione. Atak 30 sierpnia 1942 roku na Alam Halfa nie powiódł się i w oczekiwaniu kontrataku 8 Armii Afrika Korps okopał się. Po sześciu dalszych tygodniach 8 Armia była gotowa do uderzenia. 200 tys. ludzi i tysiąc czołgów skierowało się przeciwko 100 tys. żołnierzy i 500 czołgom Włochów i Afrika Korps. Po I bitwie pod El Alamein, która opóźniła postępy państw Osi, brytyjski marszałek Bernard Law Montgomery przejął w sierpniu 1942 roku dowództwo 8 Armii od gen. Claude’a Auchinlecka.

Plan aliantów

Operacją Lightfoot Montgomery spodziewał się utworzyć dwa korytarze przez pola minowe Osi na północy, aby mogły tamtędy przejść siły pancerne. Dywersyjne ataki na południu powstrzymałyby resztę sił Osi od przesunięcia się na północ. Montgomery oczekiwał 12-dniowej bitwy w trzech stadiach – włamanie, walka powietrzna i ostateczne przełamanie nieprzyjaciela.

Siły alianckie zastosowały szereg manewrów w miesiącach poprzedzających bitwę, aby zmylić dowództwo Osi nie tylko co do dokładnego miejsca nadchodzącej bitwy, ale i momentu jej rozpoczęcia. Była to tzw. operacja Bertram. Budowano fałszywy rurociąg, który miał przekonać Niemców, że atak nastąpi dużo później i dalej na południe. Aby wzmocnić efekt, skonstruowano też sztuczne czołgi zrobione ze sklejki umieszczonej na łazikach i rozmieszczono je na południu. Czołgi wyznaczone do bitwy na północy były zamaskowane jako samochody ciężarowe.

Oś była okopana wzdłuż dwóch linii, nazwanych przez aliantów Oxalic Line i Pierson Line. Wokół rozmieszczono ok. pół miliona min, głównie przeciwczołgowych, tworząc tzw. Ogród Diabła.

Bitwa

Bitwa rozpoczęła się 23 października o godzinie 21.40 nawałą artylerii. Pierwszym celem była Oxalic Line, po czym miał nastąpić atak pancerny na Pierson Line. Jednak gdy atak się rozpoczął, pola minowe (mimo masowego użycia polskiego wykrywacza min) nie były jeszcze w pełni oczyszczone.

Pierwszej nocy atak zmierzający do utworzenia północnego korytarza posunął się na odległość 5 km od Pierson Line. Na południu był większy postęp, ale wojska utknęły przy grzbiecie Miteirya.

24 października dowódca niemiecki, generał Stumme (Rommel był na zwolnieniu lekarskim w Austrii), zmarł na atak serca w czasie ostrzału. Po okresie zamieszania dowództwo objął generał Wilhelm von Thoma. Hitler początkowo polecił Rommlowi pozostanie w domu i kontynuowanie rekonwalescencji, ale gdy położenie wojsk niemieckich stało się krytyczne, poprosił go o powrót do Afryki. Rommel natychmiast wyjechał i przybył na miejsce 25 października.

Po nieudanym ataku na grzbiet Miteirya atak aliantów został zaniechany – Montgomery skoncentrował się na ataku na północy. Nocny atak z 25 na 26 października był pomyślny, a natychmiastowe przeciwnatarcie Rommla nieskuteczne. Alianci stracili 6200 ludzi (straty Osi wyniosły 2500 żołnierzy), jednak Rommel miał już tylko 370 czołgów, gdy Montgomery jeszcze ponad 900.

Montgomery zauważył, że ofensywa traci rozpęd, i zdecydował się na przegrupowanie. Do 29 października linia Osi pozostawała nienaruszona. Montgomery przygotował siły do Operacji Supercharge. Liczne niewielkie działania i ataki lotnictwa zmniejszyły siły pancerne Rommla do zaledwie 102 czołgów.

Kolejna duża ofensywa miała miejsce wzdłuż wybrzeża, początkowo by zdobyć szlak Rahman, a potem wziąć wzniesienie Tel el Aqqaqir. Atak zaczął 2 listopada – Rommel miał już tylko 35 czołgów nadających się do walki. Pomimo chwilowego zatrzymania brytyjskiego natarcia, nacisk na jego siły zmusił go do podjęcia decyzji o wycofaniu. Tego samego dnia Rommel otrzymał od Hitlera rozkaz „zwycięstwo albo śmierć”, co wstrzymało odwrót. Nacisk aliantów był jednak zbyt wielki i siły niemieckie musiały cofnąć się w nocy z 3 na 4 listopada. Do 9 listopada siły Osi były w pełnym odwrocie, a ponad 30 tys. żołnierzy poddało się.

Winston Churchill podsumował bitwę 10 listopada 1942 słowami „teraz to nie jest koniec, to nie jest nawet początek końca. Ale to jest, być może, koniec początku”.

Bitwa była największym triumfem Montgomery’ego – przyjął miano „Lord Montgomery of Alamein” i został podniesiony do godności para Imperium brytyjskiego.

Operacja desantowa Torch rozpoczęta 8 listopada oznaczała rzeczywisty koniec zagrożenia ze strony Osi w Afryce Północnej.