Tu-134 zbliżały się do siebie z prędkością około 800 km/godz każdy. Piloci nie mogli się zobaczyć, bo niebo pokryte było chmurami. O godz. 13.35 i 38 sekund doszło w powietrzu do zderzenia. Załoga przelatującego w pobliżu samolotu An-2 widziała spadające szczątki, o czym natychmiast zameldowała kontroli lotów.

Maszyny po uderzeniu w ziemię wybuchły - spadły w pobliżu Dnieprodzierżyńska między trzema wioskami: Jelizawietowką, Nikołajewką i Kuriłowką, tuż przy plaży nad Dnieprem. Na szczęście akurat nikt nie kąpał się w rzece. Szczątki samolotów rozrzucone były na obszarze blisko 50 km kw.

Już na początku swojego dyżuru Sumskoj, kontroler lotów, otrzymał wiadomość, że tego dnia w rejonie, za który odpowiada, może się spodziewać rejsu oznaczonego literą - oznaczało to samolot z przedstawicielami władz na pokładzie. Gdy okazało się, że rejs miał kategorię A, pracownicy kontroli lotów zrozumieli, że samolotem mogą lecieć najwyżsi rangą przywódcy państwa, np. sekretarz generalny Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego Leonid Breżniew. W oficjalnych materiałach komisji badającej katastrofę nie ma ani słowa o pasażerach wyjątkowego lotu, ale radzieckie gazety z 11 sierpnia 1979 r. informowały, że tego dnia Breżniew i jego późniejszy następca Konstantin Czernienko przebywali na Krymie, dokąd leciało się nad Ukrainą.

Charkowskie centrum nadzoru ruchu lotniczego miało wówczas pod opieką aż 14 korytarzy powietrznych, którymi przelatywało ok. 700 samolotów na dobę. Nagłe pojawienie się uprzywilejowanego samolotu było więc ogromnym wyzwaniem do kontrolerów.

- Lot A miał miejsce około godz. 12 i dopiero po 10 czy 15 minutach otworzono korytarze dla innych maszyn - wspominał Sumskoj. - Przerwa spowodowała, że w powietrzu zrobiło się ciasno, doszło do ogromnego zagęszczenia samolotów.

Według dostępnych materiałów ze śledztwa 20-letni kontroler Nikołaj Żukowski, którego pracę nadzorował Sumskoj, pomylił się, nanosząc na grafik złe czasy przelotu obu Tu-134. Według jego notatek różnica powinna wynosić trzy minuty, a w rzeczywistości była mniejsza niż jedna minuta. Dlatego oba samoloty skierował do tego samego korytarza i znalazły się one na kursie kolizyjnym.

O godz. 13.30 Żukowski polecił samolotowi z Mińska lecieć na wysokości 8400 m, ale - jak twierdził Sumskoj - zorientował się, że popełnił błąd. Był jednak przekonany, że samoloty miną się w powietrzu.

- I tak by się stało, gdyby nie niefortunny zbieg okoliczności - tłumaczył Sumskoj, który próbował ratować sytuację, polecając maszynie zejście na 8000 m. Pilot potwierdził, że zrozumiał polecenie, co uspokoiło pracowników centrum nadzoru ruchu lotniczego. Okazało się jednak, że komunikat odebrał przelatujący w pobliżu Ił-62 i to głos jego kapitana usłyszeli kontrolerzy.

68 sekund później doszło do tragedii.

Tajemnicze śledztwo

Po 11 miesiącach obaj kontrolerzy lotów stanęli przed sądem. Jedna z matek, której dziecko zginęło w katastrofie, przyszła na proces z siekierą.

- Jeśli uważacie, że jestem winny, zabijcie mnie - miał powiedzieć Sumskoj. On i Żukowski zostali skazani na 15 lat kolonii karnej o zaostrzonym rygorze. Sumskoj wyszedł po sześciu i pół roku z powodu złego stanu zdrowia, Żukowski podobno popełnił samobójstwo. Siergiej Siergiejew, ich szef, który wbrew przepisom wyznaczył do pracy niedoświadczonego kontrolera, nie poniósł żadnej kary.

W Rosji o zderzeniu samolotów nad Dnieprodzierżyńskiem mówi się do dziś "tajna katastrofa". Bo choć minęło od niej już 35 lat, akta śledztwa są wciąż tajne, a prośby rodzin, historyków i dziennikarzy o ich udostępnienie są konsekwentnie odrzucane.

To wywołuje spekulacje na temat prawdziwych powodów katastrofy. Ałła Tazetdinowa, wdowa po kapitanie drużyny Pachtakora, opowiadała w programie rosyjskiej telewizji o swoim spotkaniu ze śledczym o nazwisku Garbuz, który miał twierdzić, że samoloty zostały omyłkowo zestrzelone podczas manewrów wojskowych. W tym czasie na ukraińskich poligonach rzeczywiście trwały testy rakiet przeciwlotniczych. Oficjalnie tej wersji jednak nigdy nie brano pod uwagę.

20 lat po katastrofie Tazetdinowa poleciała do Kijowa, gdzie prosiła jednego z prokuratorów prowadzących śledztwo, by wyjawił jej prawdziwą przyczynę zderzenia. Kobieta twierdzi, że przyznał, iż utajnione dokumenty nie potwierdzają oficjalnej przyczyny katastrofy.

Tuż po wypadku pojawiły się także plotki, raczej oderwane od rzeczywistości, że razem z piłkarzami zginął szef służby bezpieczeństwa Uzbekistanu, a katastrofa była zamachem na niego. Albo że katastrofę sprokurował pierwszy sekretarz partii na Ukrainie Władymir Szczerbicki, który promował Dynamo Kijów. Mieszkańcy Taszkentu plotkowali, że nie znosił on szefa partii w Uzbekistanie Szarafa Raszydowa i bał się, że Pachatkor zagrozi jego drużynie.

Źródło: http://wyborcza.pl

***

Katastrofa lotnicza nad Dnieprodzierżyńskiem – czyli zderzenie w powietrzu dwóch samolotów, Tupolew Tu-134 linii Aerofłot, lecącego z Czelabińska z międzylądowaniem w Woroneżu do Kiszyniowa, z 88 pasażerami (oraz 6 członkami załogi) i samolotu Tupolew Tu-134, również należącego do linii Aerofłot, lecącego z Taszkentu z międzylądowaniem w Doniecku do Mińska, z 77 pasażerami (oraz 7 członkami załogi). Katastrofa miała miejsce 11 sierpnia 1979 roku. W wyniku katastrofy zginęły wszystkie osoby na pokładach obu maszyn. Bezpośrednią przyczyną zderzenia były błędne polecenia wydane załogom obu samolotów przez kontrolerów z Charkowa – Nikołaja Żukowskiego i Władimira Sumskiego.

Przebieg lotu

Tupolew Tu-134 (nr rej. СССР-65816), wystartował z lotniska w Woroneżu, w stronę portu docelowego w Kiszyniowie. Również inny samolot Tupolew Tu-134 (nr rej. СССР-65735), wystartował z lotniska w Doniecku, w stronę portu docelowego w Mińsku.

Tamtego dnia w Centrum ruchu lotniczego w Charkowie dyżur pełniło sześciu dyspozytorów. Na bardziej intensywny sektor starszy kierownik zmiany Siergiej Siergiejew wyznaczył młodego 21-letniego pracownika Nikołaja Żukowskiego; monitorowanie jego pracy powierzono Władimirowi Sumskiemu, chociaż tę funkcję mógł wykonywać jedynie Siergiejew.

Sytuację komplikował fakt, że w tamtym dniu miał lecieć na Krym Konstantin Czernienko, przyjaciel i „prawa ręka” Leonida Breżniewa, dla którego był otwarty z samego rana jeden z trzech korytarzy powietrznych (Breżniew wypoczywał wówczas na Krymie). Dla innych samolotów pozostały tylko dwa korytarze powietrzne.

Samoloty leciały na wysokości 8400 m w chmurach pod kątem 90° do siebie. Żukowski błędnie wyliczył, że oba samoloty ominą się. Niebezpieczeństwo zauważył Władimir Sumski. O 13:34 dał on rozkaz białoruskiej załodze wspiąć się na wysokość 9600 metrów. W audycji usłyszał: „Rozumiem...” (odpowiedź była niezrozumiana). Sumski był pewien, że to odpowiedziała załoga białoruska i polecenie zostanie wykonane. W rzeczywistości te słowa należały do załogi trzeciego samolotu Iljuszyn Ił-62, który leciał akurat do Taszkientu. Po 1 minucie i 10 sekundach dwa samoloty zderzyły się. Pierwszy o katastrofie zgłosił dowódca samolotu Antonowa An-2, który znajdował się w pobliżu tamtego rejonu: „W okolicach Kuriłowki obserwuję spadające części samolotu. Moim zdaniem, Tu-134”. Dwa samoloty zderzyły się na wysokości 8400 m pod kątem 135°.

Następstwa

Po 9 miesiącach sąd uznał za winnych Żukowskiego i Sumskiego i skazał każdego na 15 lat w kolonii. Starszego zmiany Siergiejewa, jak również innych naczelników wyższego rzędu, sąd nie zawezwał nawet w charakterze świadków.

W katastrofie lotniczej zginęło 17 piłkarzy oraz trenerów z klubu Paxtakor Taszkent, którzy lecieli z Doniecka do Mińska na mecz ligowy z miejscowym Dynamem. Prawie wszystkich zmarłych członków drużyny piłkarskiej pochowano w Taszkiencie na miejskim cmentarzu Botkina, gdzie wzniesiono im pomnik.

Z powodu tej tragedii, Paxtakor Taszkent w 1979 roku został wzmocniony przez ochotników z innych klubów: po jednym z każdego z 15 klubów Wyższej Ligi mistrzostw ZSRR. Ponadto w regulaminie mistrzostw ZSRR w piłce nożnej został wprowadzony punkt, zgodnie z którym w okresie kolejnych dwóch (według innych źródeł – pięciu) lat, niezależnie od wyniku, Paxtakor Taszkent utrzymuje się w najwyższej lidze radzieckiej piłki nożnej.