Ryszard Nazarewicz vel Ryszard Raps ps. Stefan (ur. 11 października 1921 we Lwowie, zm. 22 grudnia 2008 w Warszawie) – członek PPR i partyzant AL, podpułkownik MO, zastępca szefa Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego PRL dla miasta stołecznego Warszawy, profesor zwyczajny historii.

Urodził się jako syn dwójki lwowskich Żydów: był synem Wiktora (prawnika, syna lwowskiego rzemieślnika) oraz Gizeli Raps (z domu Cengut, córki lwowskiego kupca i nauczycielki muzyki, która w czasie pierwszej okupacji sowieckiej była kierowniczką Domu Pionierów), którzy po wkroczeniu do Lwowa Niemców w czasie II wojny światowej przenieśli się do Warszawy, gdzie ukrywali się na tzw. aryjskich papierach aż do powstania warszawskiego, podczas którego Wiktor został zamordowany przez hitlerowców. Matka ukrywająca się jako "Natalia Nowakowska", po wojnie pracowała w ZMP.

Ryszard w 1939 roku zdał maturę, a po wkroczeniu sowietów dostał się na Politechnikę Lwowską, gdzie pełnił funkcje starosty roku i komsomolca. Ponieważ ludność po wkroczeniu Niemców wyłapywała sowieckich kolaborantów, zmuszony był do ukrywania się, a następnie wyjechał do Warszawy. Od 1941 roku należał do PPR i był aktywistą ZWM. Po kolejnej wpadce komunistów przeniósł się do Radomska, gdzie pracował w Komitecie Okręgowym PPR jako "towarzysz Stefan". Po powołaniu AL pełnił też funkcję oficera informacji sztabu okręgu AL, gdzie zajmował się m.in. rozpracowywaniem polskiego podziemia niepodległościowego dla wywiadu ZSRR. Swoje meldunki doręczał osobiście do rąk Leny Wolińskiej lub do NKWD (do Józefa Małęckiego "Sęka"). Próbował też działać jako partyzant w tzw. III Brygadzie im. Józefa Bema Armii Ludowej, która zanim rozpoczęła jakąkolwiek działalność, została rozpędzona przez Niemców.

Od 1945 roku pracował w łódzkim UB, początkowo jako zastępca naczelnika Miejskiego UBP, później jako zastępca Kierownika Sekcji 3 Wydziału I Wojewódzkiego UBP. W latach 1951-1956 pełnił funkcję naczelnika Wydziału V Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego PRL w Łodzi. W aparacie bezpieczeństwa pracował do 30 września 1959 roku.

W 1954 poprosił o skierowanie z UB na "front nauki", po czym ukończył WUML i został pracownikiem naukowym WSNS, uczelni afiliowanej przez PZPR, gdzie po szeregu publikacji na temat polskiego podziemia z lat 1939-1945, uzyskał tytuł profesora zwyczajnego. Był pracownikiem naukowym Instytutu Historii Ruchu Robotniczego w Akademii Nauk Społecznych przy KC PZPR. Wieloletni członek Rady Naczelnej ZBoWiD. Od 2001 był członkiem Zarządu Krajowego Stowarzyszenia Kawalerów Orderu Wojennego Krzyża Grunwaldu. Ojciec Katarzyny Nazarewicz.

Krytyka twórczości

Jego twórczość literacką, ze względu na liczne przekłamania i fałsze, Piotr Gontarczyk określił jako coś mającego "wartość makulaturową", a Bogdan Musiał uważa, że był w grupie pracowników UB celowo oddelegowanych z walki na "froncie ideowym" do "walki na froncie historycznym", a "Metody, które wtedy powszechnie stosowano, polegały m.in. na fałszowaniu dokumentów, wymyślaniu patriotycznych i bohaterskich czynów "lewicy", oraz rzucaniu fałszywych oskarżeń pod adresem "prawicy polskiej"; pomijano natomiast własną współpracę z organami sowieckimi, nie mówiąc już o całkowitym zatajaniu "pomocy" dla Gestapo w czasie okupacji.". Marek Jan Chodakiewicz stwierdził, że w swoich pracach "bezkrytycznie przepisuje własne notatki śledcze z okresu, kiedy był jeszcze pułkownikiem UB, starając się wybielić konspirację komunistyczną kosztem niepodległościowców". Według Tadeusza M. Płużańskiego Nazarewicz wybiórczo przytaczał źródła dla uwiarygodnienia swoich tez oraz celowo je zniekształcał.

Wybrane publikacje

• Komunikaty Dowództwa Głównego Gwardii Ludowej i Armii Ludowej (1959)
• Ziemia radomszczańska w walce 1939-1945 (1973)
• Polacy-spadochroniarze-wywiadowcy na zapleczu frontu wschodniego ", Warszawa: Wydawnictwo Interpress 1974.
• Drogi do wyzwolenia. Koncepcje walki z okupantem w Polsce i ich treści polityczne 1939-1945 (1979)
• Z problematyki politycznej powstania warszawskiego (1944) (1980, ISBN 83110065144)
• Razem na tajnym froncie: polsko-radzieckie współdziałanie wywiadowcze w latach II wojny światowej (1983, ISBN 83-11-06933-6)
• Sojusz polsko-radziecki a zachodnia granica Polski (1987, współautor, ISBN 83-7018-040-X)
• Armii Ludowej dylematy i dramaty (1998, ISBN 83-909166-0-6)
• Komintern a lewica polska. Wybrane problemy (2008, ISBN 978-83-88353-62-8)