Jan Franciszek Lewandowski (ur. 9 października 1952 w Toszku. zm. 11 czerwca 2015 w Katowicach) – historyk, filmoznawca, dziennikarz i publicysta, wykładowca akademicki, animator kultury, wydawca. Zajmował się historią Górnego Śląska i historią kina. Autor wielu publikacji książkowych.

Wykształcenie i praca naukowa

Studia historyczne na Uniwersytecie Śląskim (1977), doktorat z nauk humanistycznych na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Śląskiego w 2003 roku na podstawie rozprawy doktorskiej „Obrazy historii: Śląsk w twórczości Kazimierza Kutza”.

Prowadził zajęcia z historii kina polskiego na studiach kulturoznawczych w Uniwersytecie Śląskim (1997-2000), pracował jako wykładowca Wyższej Szkoły Mechatroniki i Wyższej Szkoły Umiejętności Społecznych w Katowicach (na kierunkach dziennikarskich i kulturoznawczych).

Działalność filmowa

Przygodę z filmem rozpoczął jako student Uniwersytetu Śląskiego w 1972 roku, gdy doprowadził do wznowienia działalności studenckiego Dyskusyjnego Klubu Filmowego „Kino-Oko” w Katowicach (założonego przez Antoniego Halora w 1961 roku). W DKF „Kino-Oko” odbył się w 1975 roku jeden z pierwszych w Polsce pokazów „Lotu nad kukułczym gniazdem” Miloša Formana, kopię dostarczyła Ambasada Amerykańska. W roku 1977 DKF „Kino Oko” zorganizował przegląd filmów Krzysztofa Kieślowskiego, głównie półkowników. Pokazano wówczas m.in. Murarza, Robotników 71 i Spokój. Dyskusja z udziałem reżysera trwała do późnej nocy, jej ślad znaleźć można w firmie Amator, gdzie spotkanie Filipa Mosza z autorytetami kina odbywa się w Katowicach, w klubie podobnym do „Kino-oka”.

Prezes DKF „Kino-Oko” w latach 1972-1978, a następnie inicjator i współzałożyciel Śląskiego Towarzystwa Filmowego w Katowicach w 1981 roku, sekretarz zarządu ŚTF w latach 1981-1988, prezes ŚTF w latach 1988-1991. W latach 90. przewodniczący Społecznego Komitetu Stulecia Kina na Górnym Śląsku w Katowicach. Kierownik redakcji książki filmowej w wydawnictwie Videograf w Katowicach (1994-1997), w której wydał m.in. „Scenariusze śląskie” Kazimierza Kutza oraz „Moje dwa światy” Miloša Formana.

W latach 1997-2008 pracował w Instytucji Filmowej „Silesia Film” w Katowicach, od 1999 roku jako zastępca dyrektora ds. programowych. Pomysłodawca i założyciel Filmoteki Śląskiej (2000) i Centrum Sztuki Filmowej w Katowicach oraz inicjator przebudowy „Rialta” w formule wielofunkcyjnego kinoteatru.

Wystąpił w filmie HI WAY.

Praca dziennikarska

Pracował w redakcjach „Dziennika Zachodniego” (1977-1980), „Panoramy” (1980-1981), tygodnika „Katolik” w Katowicach (1982-1990), założyciel i redaktor naczelny miesięcznika filmowego „Premiera” w Katowicach (w latach 1990-1993), redaktor naczelny miesięcznika „Kino” w Warszawie w 1994 roku, kierownik działu społeczno-historycznego miesięcznika „Śląsk” w Katowicach (w latach 1995-1999). Współpracownik m.in. „Poglądów”, „Filmu”, „Kina”, miesięcznika „Video Club” i „Gazety Wyborczej” w Katowicach. Ponadto współpraca z Polskim Radio Katowice w latach 1994-2004 (stałe audycje „Stuletnia kronika kina” i „Rozmowy o kinie”) oraz z Telewizją Katowice.

Założyciel i redaktor naczelny kwartalnika kulturalnego „Fabryka Silesia” wydawanego od 2012 roku przez Regionalny Ośrodek Kultury w Katowicach.

Nagrody i wyróżnienia

Nagroda im. Norberta Boronowskiego Śląskiego Towarzystwa Filmowego w 1986 roku. Laureat Nagrody Śląskiego Komitetu Kultury Niezależnej w 1988 roku. Nagroda Ruchu Autonomii Śląska im. ks. Augustina Weltzla „Górnośląski Tacyt” 2009 rok za biografię Wojciecha Korfantego. Drugie wydanie biografii Korfantego w serii „Biografie sławnych ludzi” PIW dostało nominację do Książki Historycznej 2013 Instytutu Pamięci Narodowej, Polskiego Radia i Telewizji Polskiej w Warszawie.

Twórczość (wybór)

• Jan F. Lewandowski, Jan Słodowski: 100 filmów, które powinniście obejrzeć, jeśli znajdziecie okazję. Katowice: „Videograf”, 1994.
• Jan F. Lewandowski: 1000 najsłynniejszych filmów. Katowice: „Videograf”, 1994.
• Beata Kasztelaniec, Jan F. Lewandowski, Tadeusz. Miczka: Stuletnia kronika kina: rozmowy radiowe. Katowice: Videograf II, 1997.
• Jan F. Lewandowski: Kino na pograniczu: wędrówki po dziejach filmu na Górnym Śląsk. Katowice: „Śląsk”, 1998.
• Jan F. Lewandowski (red.): Kino Kazimierza Kutza. Katowice: „Śląsk”, 1999.
• Jan F. Lewandowski: Ostatni z wielkich. Chybie: Gminny Ośrodek Kultury, 1999.
• Jan F. Lewandowski: 100 filmów stulecia. Katowice: Videograf II, 2002.
• Jan F. Lewandowski: Pola Negri w Sosnowcu. Katowice: „Gnome”, 2002.
• Jan F. Lewandowski: 100 filmów polskich. Katowice: Videograf II, 2004.
• Jan F. Lewandowski: Historia Śląska według Kutza. Katowice: „Śląsk”, 2004.
• Jan F. Lewandowski: Wielkie kino: 150 filmów, które musisz zobaczyć. Chorzów: Videograf II, 2006.
• Jan F. Lewandowski: Przesyłka ze Szkocji. Katowice: Muzeum Śląskie, 2008.
• Jan F. Lewandowski: Siemianowice filmowe. Siemianowice Śląskie: Miejski Ośrodek Kultury, 2008.
• Jan F. Lewandowski: Wojciech Korfanty. Katowice: Videograf II, 2009.
• Jan F. Lewandowski: Dobrodziejka Joanna. Ruda Śląska: Muzeum Miejskie im. Maksymiliana Chroboka, 2010.
• Jan F. Lewandowski: Katowice Kazimierza Kutza. Katowice: Wydział Promocji UM Katowice, 2012.
• Jan F. Lewandowski: Kino śląskie. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 2012.
• Jan F. Lewandowski: Wojciech Korfanty (wydanie drugie poszerzone). Warszawa: PIW, 2013.
• Jan F. Lewandowski: Epizody toszeckie. Toszek: Zamek w Toszku, 2013.
• Jan F. Lewandowski: Czas autonomii. Chorzów: Alkmena, 2014.