Roman Kaczmarek (ur. 8 sierpnia 1912 w Łodzi, zm. 25 maja 1985 w Łodzi) – archiwista, historyk, badacz i popularyzator przeszłości regionu łódzkiego, działacz polityczny i społeczny, nauczyciel, poseł na Sejm PRL IV i V kadencji.

Nauka i studia

Urodził się w Łodzi w rodzinie robotnika fabryki włókienniczej Stanisława i Bronisławy z Daszkowskich. W Łodzi skończył szkołę powszechną oraz gimnazjum humanistyczne A. Zimowskiego. Po otrzymaniu świadectwa dojrzałości w 1932 wstąpił jako ochotnik do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Łodzi. Po rocznym przeszkoleniu otrzymał stopień plutonowego podchorążego i przydział do 31 Pułku Strzelców Kaniowskich. Od roku akademickiego 1933/1934 studiował historię na Uniwersytecie Jagiellońskim pod kierunkiem prof. Władysława Semkowicza (był uczestnikiem seminarium nauk pomocniczych historii) i prof. J. Dąbrowskiego (seminarium historii średniowiecznej). W 1937 uzyskał absolutorium. Studia kontynuował po wojnie na Uniwersytecie Łódzkim pod kierunkiem prof. Natalii Gąsiorowskiej.

Praca zawodowa

W 1937 z uzyskanym absolutorium wrócił do Łodzi i podjął pracę w Archiwum Miejskim początkowo jako praktykant, a po roku jako referent aż do wybuchu II wojny światowej. W czasie hitlerowskiej okupacji był jednym z dwóch polskich pracowników, których okupant pozostawił w Archiwum. Opracowywał akta polskie, porządkował i ewidencjonował, ale także przejmował do Archiwum dokumenty polskich instytucji likwidowanych przez Niemców. Zapamiętał informacje o miejscu wywiezienia akt w 1944, co pozwoliło po wojnie odzyskać je szybko i całkowicie.

W 1944 wywieziono go do kopania okopów. Do Łodzi wrócił prawie równocześnie z jej wyzwoleniem.

Tymczasowy prezydent Łodzi mianował Romana Kaczmarka kierownikiem Archiwum Miejskiego z zadaniem rewindykacji archiwaliów łódzkich wywiezionych pod koniec wojny. Po powrocie z obozu dyrektora Ludwika Waszkiewicza Roman Kaczmarek został kierownikiem Oddziału, a po odejściu na emeryturę Ludwika Waszkiewicza w 1949 został dyrektorem Archiwum Miejskiego.

Gdy w 1951 połączono Archiwum Miejskie i Państwowe stanowisko dyrektora nowo utworzonego Wojewódzkiego Archiwum Państwowego w Łodzi powierzono Romanowi Kaczmarkowi. Pracował do maja 1961, do powołania na wiceprzewodniczącego Prezydium Rady Narodowej m. Łodzi.

Po odejściu z tej funkcji został w 1963 dyrektorem Miejskiej Biblioteki Publicznej im. L. Waryńskiego (dziś Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. marsz. J. Piłsudskiego) w Łodzi i pracował tam aż do przejścia na emeryturę w połowie września 1980. W Bibliotece zorganizował pracownię zbiorów regionalnych.

Jednocześnie z pracą w archiwum prowadził zajęcia dydaktyczne na łódzkich uczelniach. W Uniwersytecie Łódzkim pracował od jego powstania w latach 1945–1964 początkowo jako asystent, a od 1955 jako zastępca profesora z nauk pomocniczych historii oraz dziejów Łodzi i regionu. Prowadził wtedy na Wydziale Historyczno-Filozoficznym ćwiczenia, wykład monograficzny i seminarium magisterskie. Tematyka seminarium koncentrowała się na dziejach administracji i kultury regionu łódzkiego w XIX i XX w.

W latach 1948–1955 zatrudniony był także w Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Łodzi.

W latach 1935–1937 współpracował z Komisją Atlasu Historycznego Polski Polskiej Akademii Umiejętności.

W latach 1969-1972 był wykładowcą w Studium Kulturalno-Oświatowym w Łodzi. W latach 1973–1975 pracował w Państwowym Ośrodku Korespondencyjnego Kształcenia Bibliotekarzy – filia w Łodzi, w latach 1975–1979 w łódzkiej filii Centrum Ustawicznego Kształcenia Bibliotekarzy, a następnie na Wydziale Zaocznym Policealnego Studium Bibliotekarzy prowadził wykłady z podstaw nauki o kulturze.

Działalność społeczna i polityczna

Członek Polskiego Towarzystwa Historycznego, w którym pełnił kolejno funkcje sekretarza i wiceprezesa Oddziału Łódzkiego.

Był członkiem Stowarzyszenia Bibliotekarzy i Archiwistów (potem Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich – członek zarządu i wiceprezes).

Członek rzeczywisty Łódzkiego Towarzystwa Naukowego.

Współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Łodzi.

W 1944 włączył się w działalność konspiracyjnego Stronnictwa Demokratycznego, od 1945 aż do śmierci, był członkiem legalnego Stronnictwa Demokratycznego. W latach 1958–1976 był przez 5 kadencji przewodniczącym Wojewódzkiego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego w Łodzi, w 1976 wybrany Honorowym Przewodniczącym.

W latach 1947–1961 członek Wojewódzkiej Rady Narodowej.

W latach 1961–1964 i 1972–1980 radny Rady Narodowej m. Łodzi.

Poseł ziemi łódzkiej w IV i V kadencji Sejmu PRL. Był członkiem Sejmowej Komisji Kultury i Sztuki, w kwietniu 1968 na plenarnym posiedzeniu Sejmu referował przyjęty potem projekt ustawy o bibliotekach. Był też wiceprzewodniczącym Sejmowej Komisji Spraw Zagranicznych, uczestniczył w pracach Unii Parlamentarnej Sejmu.

Dorobek naukowy

Zainteresowania naukowe Romana Kaczmarka skupiały się wokół dziejów Łodzi i regionu łódzkiego. Opublikował wiele drobnych prac o charakterze naukowym i popularnonaukowym, m.in.: Ród Drewnowiczów. Karta z dziejów mieszczaństwa łódzkiego (Rocznik Łódzki, tom 1: 1958), Województwo łódzkie. [w:] Miasta polskie w tysiącleciu (t. II, 1967), Bunty czeladzi miast fabrycznych w okręgu łódzkim do 1830 roku (1954).

W jego dorobku są prace z zakresu archiwistyki i edycji źródeł do dziejów Łodzi i regionu. Był współautorem pracy Źródła do historii miast łódzkiego okręgu przemysłowego w XIX w. (Warszawa, 1958).

Był członkiem redakcji wznowionego w 1958 "Rocznika Łódzkiego" – wydawnictwa Łódzkiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego

Opublikował kilkanaście biogramów w Polskim słowniku biograficznym.

Popularyzacja regionu

Popularyzował dzieje Łodzi i regionu łódzkiego na łamach prasy codziennej.

Uprawiał turystykę i krajoznawstwo. Był długoletnim członkiem Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego i członkiem władz – wiceprezesem Zarządu Okręgu PTTK w Łodzi.

Był przewodnikiem po Łodzi i ziemi łódzkiej i oprowadzał, choć najczęściej małe grupy zaprzyjaźnionych krajoznawców. W PTTK, zwłaszcza łódzkim, dzielił się swoją wiedzą z uczestnikami prowadzonych przez siebie wycieczek, ale przede wszystkim z przewodnikami, którym podczas szkoleń przewodnickich i na kursach przekazywał swą wiedzę o Łodzi i regionie.

Śmierć

Zmarł w Łodzi 25 maja 1985, został pochowany na cmentarzu na Radogoszczu w Łodzi.

Odznaczenia państwowe i resortowe

• Srebrny Krzyż Zasługi,
• Złoty Krzyż Zasługi,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Medal Komisji Edukacji Narodowej,
• Odznaka Zasłużony Działacz Kultury.

Przyznano Romanowi Kaczmarkowi też wiele nagród i honorowych odznak, a wśród nich:

• Nagroda m. Łodzi,
• Nagroda Upowszechnienia Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi,
• Honorowa Odznaka Miasta Łodzi,
• Honorowa Odznaka Województwa Łódzkiego.

Varia

• W 1986 Rada Narodowa m. Łodzi nadała ulicy na Olechowie nazwę Romana Kaczmarka (od ul. Zakładowej, równolegle do al. Józefiaka, ul. Krystyny Niewiarowskiej i ul. Bronisława Szwalma).