Władysław Bandurski (ur. 25 maja 1865 w Sokalu, zm. 6 marca 1932 w Wilnie) – polski ksiądz katolicki, doktor, biskup sufragan archidiecezji lwowskiej, honorowy kapelan Legionów Polskich, naczelny kapelan Wojska Litwy Środkowej i przewodniczący Zarządu Oddziału Wileńskiego Związku Harcerstwa Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Początki służby kapłańskiej

Szkołę średnią ukończył we Lwowie, po czym podjął studia teologiczne na Uniwersytecie Lwowskim, uwieńczone doktoratem z teologii i filozofii. 25 maja 1887 wyświęcony we Lwowie na kapłana, studiował następnie na Uniwersytecie Gregoriańskim w Rzymie. Po powrocie do kraju pracował najpierw jako kapłan w Kamionce Strumiłowej, następnie jako katecheta we Lwowie, po czym przeniósł się do Krakowa na stanowisko kanclerza kurii biskupiej. 19 sierpnia 1901 poświęcił krzyż na Giewoncie w Zakopanem, podczas mszy, w której uczestniczyło ok. 300 osób.

W 1903 został kanonikiem kapituły krakowskiej oraz papieskim prałatem domowym. Jako kanclerz posiadał zaufanie zbliżonego do krakowskich konserwatystów ks. kardynała Puzyny, choć sam nie podzielał jego politycznych poglądów. W 1903, kiedy biskup Puzyna ze względu na biskupa wrocławskiego Koppa nie pozwalał udzielić ślubu w Krakowie Wojciechowi Korfantemu, zwalczanemu przez księży niemieckich na Górnym Śląsku, na własną rękę ułatwił górnośląskiemu działaczowi potajemny ślub. Wkrótce zasłynął jako natchniony, złotousty kaznodzieja.

W 1906 konsekrowany na biskupa. Został sufraganem archidiecezji lwowskiej, wkrótce po czym otrzymał od arcybiskupa Józefa Bilczewskiego nominację na rektora seminarium duchownego.

We Lwowie był blisko związany z narodową demokracją. Patronował wówczas akcji obronnej katolickiej i narodowej w Chełmskiem. Konspiracyjna praca dla Chełmskiego zbliżyła go do Aleksandra Zawadzkiego (Prokopa), oraz do młodszych działaczy narodowych, którzy głosili bliskość i konieczność czynu zbrojnego. Kiedy z kół : Zarzewia i Drużyn Strzeleckich zaczęło się w końcu 1911 i w ciągu 1912 zbieranie daru chełmskiego na tle głośnej wówczas w całej Galicji akcji wiecowej i dwóch krwawych demonstracji ulicznych we Lwowie przeciw konsulatowi rosyjskiemu (pierwsza w grudniu 1911, druga w maju 1912), był w stałym i żywym kontakcie z inicjatorami akcji obronnej Chełmskiego, Feliksem Młynarskim (Janem Brzozą) i Janem Dąbskim, oraz prof. Eugeniuszem Romerem. Należał do tajnej organizacji obywatelskiej, patronując Drużynom Strzeleckim i Zarzewiu. W jego mieszkaniu na przełomie lat 1912/13 omawiany był wraz z nim projekt zamachu na sobór na Placu Saskim w Warszawie, aby nie dopuścić do przyjazdu cara i ugodowej demonstracji. Plan nie został wykonany z powodu odwołania przyjazdu cara do Warszawy na otwarcie soboru.

Wszedł w najbliższy kontakt z Józefem Piłsudskim i pełnił rolę duchowego piastuna Legionów. Związany ze Związkiem Walki Czynnej i Związkiem Strzeleckim, honorowy kapelan I Brygady Legionów.

I wojna światowa

Po wybuchu wojny nie chciał pozostać we Lwowie zajętym przez Rosjan i jesienią 1914 bez porozumienia z arcybiskupami Bilczewskim i Teodorowiczem, którzy zostali na miejscu, wyjechał do Krakowa, a stamtąd do Wiednia. Internowany w Wiedniu w latach 1916-1917. W Wiedniu roztoczył niezwykle czynną i ofiarną opiekę nad uchodźcami polskimi z terenu wojny i nad jeńcami Polakami na Węgrzech. Był blisko związany z Naczelnym Komitetem Narodowym i Legionami Józefa Piłsudskiego. Działał w ruchu harcerskim, patronował Polskiej Drużynie Skautowej im. Króla Jana Sobieskiego w Wiedniu. W latach 1924–1931 był przewodniczącym Zarządu Oddziału Wileńskiego Związku Harcerstwa Polskiego. Filister h.c. korporacji akademickiej Cresovia Vilnensis. Na tle reprezentowanej przez niego orientacji politycznej pogłębiły się różnice poglądów między nim a ogromną większością episkopatu polskiego, a tragedia legionów stała się również jego tragedią. Doszła do tego także nieudana współpraca z arcybiskupem lwowskim Józefem Bilczewskim, obfitująca w szereg konfliktów. W związku z powyższym, jak też kłopotliwą sytuacją finansową, w jakiej znalazł się wówczas (do czego przyczyniła się jego ofiarność), zrzekł się jeszcze w Wiedniu sufraganii i do Lwowa nigdy nie wrócił. W odrodzonej Polsce nie otrzymał ani diecezji, ani żadnego stanowiska (oprócz upragnionej godności biskupa polowego).

Ofiarowanej mu przez episkopat sufraganii lubelskiej z niewiadomych przyczyn nie przyjął.

Po wojnie

Od listopada 1918 w Wojsku Polskim. W 1919 uczestnik wyprawy na Wilno. Latem 1919 dokonał uroczystego poświęcenia terenu przeznaczonego na Cmentarz Obrońców Lwowa.

W 1920 po zajęciu Wilna przez gen. Żeligowskiego na życzenie marszałka Polski Józefa Piłsudskiego został naczelnym kapelanem Wojska Litwy Środkowej. W Wilnie mieszkał w Pałacu Reprezentacyjnym Rzeczypospolitej. W 1931 z okazji 25-lecia sakry biskupiej, powołano komitet z gen. Stanisławem Skwarczyńskim na czele. Nad uroczystościami jubileuszowymi patronat objęli: prezydent RP prof. Ignacy Mościcki i marszałek Polski J. Piłsudski. Brał żywy udział w życiu wojska. Zyskał dużą popularność w środowisku legionowym. Ta popularność była powodem zadrażnień z Józefem Piłsudskim i ustąpienia ze stanowiska. Był płomiennym kaznodzieją. Autor publikacji o tematyce kultowej oraz poezji religijnej. Redaktor albumu na 100 lecie powstania listopadowego.

Po jego śmierci trzy miasta, z którymi był związany: Lwów, Kraków i Wilno pretendowały do miejsca wiecznego spoczynku biskupa. Został pochowany w katedrze w Wilnie w krypcie pod kaplicą św. Piotra i Pawła. 3 sierpnia 1996 staraniem biskupa polowego WP Głódzia, wbrew protestom litewskich Polaków, przeniesiono szczątki biskupa do Warszawy. W katedrze wileńskiej pozostał jego pomnik, niestety zasłonięty, widoczny jedynie od strony zakrystii.

Czy Władysław Bandurski był biskupem polowym Wojska Polskiego?

Według Tadeusza Kryski-Karskiego i Stanisława Żurakowskiego, autorów pracy Generałowie Polski niepodległej, Władysław Bandurski został zweryfikowany, jako biskup polowy ze starszeństwem z 1 czerwca 1919. Brak potwierdzenia tej informacji. Władysław Bandurski nie figuruje na żadnej z list starszeństwa generałów opublikowanych w "Rocznikach oficerskich" z 1923, 1924 i 1928. Nie został wymieniony w "Wykazach duchowieństwa wojskowego (...) wyznania katolickiego Rzeczypospolitej Polskiej" z 1928, 1929 i 1930, a także w Słowniku biograficznym generałów Wojska Polskiego 1918-1939 autorstwa Piotra Staweckiego. W większości publikacji wymieniany jest jest jako naczelny kapelan Wojska Litwy Środkowej, natomiast w Dzienniku Personalnym Nr 15 z 12 czerwca 1922 wymieniony został jako biskup polowy Wojska Litwy Środkowej.

Ordery, odznaczenia i wyróżnienia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)
• Krzyż Niepodległości
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie (po raz pierwszy w 1921)
• Złoty Krzyż Zasługi
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Tytuł honorowego kapelana Legionów Polskich
• Tytuł honorowego obywatela Lwowa (10 września 1927)
• Tytuł honorowego obywatela Krakowa (28 stycznia 1932)