Zbigniew Wójcik (ur. 29 października 1922 w Warszawie, zm. 22 marca 2014 ) – polski historyk, profesor doktor habilitowany. Znawca nowożytnej historii Polski XVII wieku, zwłaszcza stosunków polsko-ruskich w okresie wojen kozackich, specjalizuje się też w polityce zagranicznej I RP oraz dziejach Rosji w nowożytności. Żołnierz AK.

Ukończył szkołę powszechną w Warszawie, tam też zdał maturę (w ramach tajnego nauczania) i w roku akademickim 1943-1944 rozpoczął konspiracyjne studia na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Następnie od 1944 r. kontynuował je już w trybie jawnym na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim oraz ponownie na UW. Studia historyczne ukończył w 1947 r. W 1950 r. uzyskał stopień doktora (praca Ukraina w latach 1660-1663). W 1960 r. habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim. Tytuł profesora (nadzwyczajnego) otrzymał w 1971 r.

W latach 1948-1961 pracował w państwowej służbie archiwalnej, a od 1959 r. w Instytucie Historii PAN.

Autor licznych publikacji historycznych, głównie z zakresu historii Polski w XVII w. – zwłaszcza jej polityki międzynarodowej oraz stosunków polsko-kozackich. Jego Jan Sobieski był pierwszą polską syntezą naukową obejmującą cały okres panowania Jana III. Za książkę tę otrzymał nagrodę Fundacji Jurzykowskiego. Autor syntezy dziejów powszechnych w XVI i XVII w., do dziś wznawianej i stanowiącej jeden z podstawowych podręczników akademickich. Napisał też jeden tom historii Rosji.

Uczestnik wielu międzynarodowych konferencji naukowych. Wykładał jako visiting professor na Uniwersytecie Harvarda (1972) i jako Senior Research Fellow na Uniwersytecie Columbia (1979). Przeprowadzał również studia archiwalne w ZSRR, Francji, Austrii, Wielkiej Brytanii.

Członek Polskiej Akademii Nauk i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

W czasie II wojny światowej walczył w Armii Krajowej. W latach 80. współorganizował Duszpasterstwo Legionistów i POW-iaków, a w 1989 był współtwórcą Związku Piłsudczyków, w którym od 2001 był członkiem Rady Programowej.

Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1993).

Publikacje

• Traktat andruszowski 1667 roku i jego geneza, 1959.
• Dzikie Pola w ogniu. O Kozaczyźnie w dawnej Rzeczypospolitej, 1960.
• Historia powszechna XVI-XVII wieku, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1968 (wiele wydań, ost. wyd. – 2006).
• Dzieje Rosji: 1533-1801, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1971 (wyd. 2 - 1981).
• Rzeczpospolita wobec Turcji i Rosji 1674-1679. Studium z dziejów polskiej polityki zagranicznej, 1976.
• Rola Józefa Piłsudskiego w odzyskaniu niepodległości Polski, Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych 1981.
• Jan Sobieski: 1629-1696, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1983.
• Jan Czerski - polski badacz Syberii, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie 1986.
• Wojny kozackie w dawnej Polsce, Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza 1989.
• Jan III Sobieski, Warszawa: Zamek Królewski 1991.
• Liberum veto, Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza 1992.
• Ignacy Domeyko. Litwa, Francja, Chile, Wrocław Polskie Towarzystwo Ludoznawcze - Warszawa: Stowarzyszenie Wspólnota Polska 1995.
• Jan Kazimierz Waza, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1997.
• Józef Piłsudski 1867-1935, 1999.
• Hadży Mehmed Senai z Krymu, Historia Chana Islam Gereja III, przeł. Zygmunt Abrahamowicz, oprac. Olgierd Górka i Zbigniew Wójcik, Warszawa: PWN 1971.