Leon Kruczkowski (ur. 28 czerwca 1900 w Krakowie, zm. 1 sierpnia 1962 w Warszawie) – pisarz i publicysta, a także poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II i III kadencji.

Urodzony w rodzinie rzemieślnika, był z wykształcenia chemikiem, absolwentem Wyższej Szkoły Przemysłowej w Krakowie. Po studiach pracował początkowo w przemyśle i szkolnictwie zawodowym, następnie od początku lat 30. zajmował się działalnością literacką i publicystyczną; był związany z lewicą.

Lata wojny spędził w obozach jenieckich w Arnswalde II B (Choszczno) i Gross Born (Borne Sulinowo). Po powrocie do Polski wstąpił do PPR, założył w Krakowie miesięcznik literacki "Twórczość". W latach 1945-1948 podsekretarz stanu (wiceminister) w Ministerstwie Kultury i Sztuki, w latach 1949-1956 prezes Zarządu Głównego Związku Literatów Polskich. W latach 1951-1956 przewodniczący Komitetu Współpracy Kulturalnej z Zagranicą. Od lutego 1957 członek Rady Państwa.

Od 1946 roku był posłem – kolejno: do KRN, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II i III kadencji. W latach 1952-1956 przewodniczył sejmowej Komisji Oświaty, Nauki i Kultury. W latach 1952-1956 członek Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Narodowego, od 1958 członek Prezydium Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu. Był odznaczony orderem Budowniczych Polski Ludowej. W 1953 otrzymał Międzynarodową Nagrodę Leninowską za Umacnianie Pokoju Pomiędzy Narodami.

Leon Kruczkowski urodził się w 1900 w Krakowie. Tam debiutował na przełomie lat 1918/1919, publikując wiersze w czasopiśmie „Maski". Po ukończeniu studiów z zakresu technologii chemii pracował w przemyśle w Zagłębiu Dąbrowskim. W latach 1926 - 1933 mieszkał w dzielnicy Sosnowca - Kazimierzu Górniczym. Mieszkając w Kazimierzu zatrudnił się jako nauczyciel chemii, matematyki i fizyki w Szkole Rzemieślniczo-Przemysłowej w Maczkach. W tym czasie wydał tom wierszy pt. „Młoty nad światem" (1928) oraz powieść pt. „Kordian i cham" (1932), która stała się rewelacją literacką.

„Kordian i cham", pierwsza polska powieść o tendencjach rewolucyjnych, rewidująca narodowe mity i trafiająca w najczulszy nerw polskiej tradycji literackiej, stała się trwałym dorobkiem literatury polskiej. Po sukcesie „Kordiana i chama" Kruczkowski poświęcił się wyłącznie pracy literackiej i publicystycznej. W 1935 powstał przeznaczony na scenę utwór satyryczny, wymierzony przeciw nacjonalizmowi i rasizmowi, pt. „Bohater naszych czasów", wystawiony w warszawskim Teatrze Comoedia, oraz powieść historyczna pt. „Pawie pióra", zaś w 1937 powieść o tematyce współczesnej pt. „Sidła". Jednocześnie pisarz systematycznie współpracował z prasą lewicową: „Sygnałami", „Lewym Torem", „Po prostu", „Nową Wsią", „Epoką" i in. efektem politycznej i publicystycznej działalności Kruczkowskiego były publikacje: „Człowiek i powszedniość", „Dlaczego jestem socjalistą", „W klimacie dyktatury" (zbiór artykułów), ukazujące się w latach 1936-1938.

Pod koniec Dwudziestolecia pisarz pracował nad powieścią z czasów Stanisława Augusta oraz utworem poświęconym polskiej emigracji robotniczej w Belgii (obie powieści, nie ukończone, zaginęły). Okres II wojny światowej autor „Kordiana i chama" spędził w obozie niemieckim dla jeńców wojennych.

Po wojnie był jednym z najczynniejszych organizatorów życia kulturalnego, pełniąc kolejno szereg odpowiedzialnych funkcji państwowych i społecznych. Jego praca literacka nie uległa przy tym zahamowaniu. Powieściopisarz stał się dramatopisarzem. W 1948 Teatr Polski w Warszawie wystawił jego „Odwety", dramat o problematyce współczesnej, gorąco przyjęty zarówno przez publiczność, jak i krytykę, a w dwa lata potem na scenie Teatru Starego w Krakowie, odbyła się premiera „Niemców" — najgłośniejszej sztuki Kruczkowskiego.

„Niemcy", grani na blisko dwudziestu scenach Polski, doczekały się rekordowej ilości przekładów na języki obce (14), wydań w językach obcych (8) oraz premier w Berlinie (oraz wielu innych miastach niemieckich), Wiedniu, Paryżu, Brukseli, Pradze, Bratysławie, Rzymie, Sofii, Londynie, Helsinkach i Tokio, popularyzując w sposób dotychczas nie spotykany dramaturgię polską na świecie.

W 1950 roku pisarz wydał tom publicystyki pt. „Spotkania" i konfrontacje oraz rekonstrukcję nieznanej i nieukończonej sztuki Stefana Żeromskiego pt. „Grzech", którą adaptował na scenę Teatru Kameralnego w Warszawie. W 1954 ukazał się wybór artykułów z okresu powojennego pt. „Wśród swoich i obcych" oraz powstał dramat o tragedii Rosenbergów pt. „Juliusz i Ethel", zaś w rok później — podobnie jak „Juliusza i Ethel" — Teatr Kameralny wystawił napisaną w 1952 sztukę o problematyce współczesnej pt. „Odwiedziny".

W 1950 roku z okazji Święta 22 lipca otrzymał Nagrodę Państwową I. stopnia.W 1955 roku otrzymał Nagrodę Państwową I. stopnia. Od roku 1964 jego imię nosi Lubuski Teatr w Zielonej Górze. W 1949 roku Prezydent RP Bolesław Bierut nadał mu Order Sztandaru Pracy I klasy.

Twórczość

Powieści

• Kordian i cham (1932)
• Pawie pióra (1935)
• Sidła (1937)

Zbiory opowiadań

• Szkice z piekła uczciwych (1963)

Zbiory poetyckie

• Młoty nad światem (1928, debiut literacki)

Dramaty

• Kordian i cham (1935, adaptacja powieści)
• Odwety (1948)
• Niemcy (1949), pierwotny tytuł: Niemcy są ludźmi
• Juliusz i Ethel (1954)
• Odwiedziny (1955)
• Pierwszy dzień wolności (1959)
• Śmierć gubernatora (1961)
• Rodzina Sonnenbrucków (scenariusz filmowy)

Eseistyka

• Człowiek i powszedniość
• Dlaczego jestem socjalistą
• W klimacie dyktatury
• Spotkania i konfrontacje
• Prawo do kultury
• Literatura i polityka