Henryk Jordan (ur. 23 lipca 1842 w Przemyślu, zm. 18 maja 1907 w Krakowie) – polski lekarz, społecznik, pionier wychowania fizycznego w Polsce. Od roku 1895 profesor ginekologii i położnictwa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Znany głównie z zakładania ogrodów zabaw dla dzieci, tzw. Ogrodów jordanowskich. W 1936 roku odznaczony pośmiertnie Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

Życiorys

Lata młodzieńcze

Pochodził ze zubożałej szlacheckiej rodziny potomków możnych niegdyś Jordanów z Zakliczyna. Był synem Bonifacego Jordana i Salomei z Wędrychowskich. Ojciec jego zarabiał dawaniem korepetycji, matka natomiast prowadziła pensjonat dla panien.

Wykształcenie gimnazjalne zdobył w Tarnopolu (pierwsze cztery klasy) i Tarnowie. W 1861 roku brał udział w narodowych manifestacjach, za co groziło mu relegowanie ze szkoły, więc w 1862 wyjechał do Triestu, a rok później złożył egzamin dojrzałości w języku włoskim (został wyróżniony). Zaczął studia medyczne w Wiedniu. Od roku 1863 kontynuował naukę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studia zakończył w 1867 egzaminem ścisłym, nie przystąpił jednak do egzaminu dyplomowego z powodu zapalenia opłucnej. Wyjechał do Berlina, a stamtąd do Nowego Jorku. W Stanach Zjednoczonych po raz pierwszy zetknął się z gimnastyką szwedzką dla młodych kobiet i dziewcząt (system Linga), która stała się jego pasją.

Działalność na polu medycyny

Podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych Jordan rozpoczął praktykę położniczą i ginekologiczną, tam otworzył też szkołę położnych. Później prowadził praktykę w Anglii i Niemczech.

Po powrocie do Polski w 1870 roku otrzymał dyplom doktora medycyny. Po krótkiej praktyce położniczej w Wiedniu objął asystenturę w katedrze ginekologii i położnictwa w Krakowie, kilka lat później otworzył także prywatną praktykę lekarską. Zdobył uznanie jako lekarz ginekologii, specjalista położnik, a także jako wykładowca. W 1890 otrzymał tytuł profesorski. Dwukrotnie (1898/9 i 1904/5) pełnił funkcję dziekana na Wydziale Lekarskim UJ.

W jego dorobku znajduje się szereg publikacji medycznych i popularyzatorskich, m.in. "Nauka położnictwa dla użytku położnych" (1872) czy podręcznik "Nauka położnictwa dla użytku uczniów i lekarzy. Dział I, Fizjologia i dietetyka ciąży, porodu i połogu" (1881).

Był przeciwnikiem równouprawnienia kobiet w dostępie do zawodu lekarskiego. W roku 1897 zagłosował przeciwko przyjmowaniu kobiet na Wydział Lekarski

Henryk Jordan zaangażował się w działalność wielu instytucji związanych z medycyną, m.in. kierował Krakowskim Towarzystwem Ginekologicznym i Krakowskim Towarzystwem Lekarskim, tworzył Towarzystwo Opieki Zdrowia i Towarzystwo Samopomocy Lekarzy. Założył i redagował czasopismo "Przegląd Higieniczny". Dzięki działaniom Jordana wprowadzono w szkołach obowiązkowe lekcje gimnastyki (zwanej później kulturą fizyczną czy wychowaniem fizycznym) oraz opiekę lekarską, a także kursy dla nauczycieli wychowania fizycznego na UJ. W 1906 został członkiem Najwyższej Rady Sanitarnej w Wiedniu.

Funkcje społeczne

Tablica pamiątkowa na ul. Wiślnej w Krakowie

Henryk Jordan był wielkim społecznikiem o wszechstronnych zainteresowaniach. Obok szeregu działań podejmowanych na niwie medycyny pełnił również inne ważne funkcje społeczne. W latach 1881-1907 był radnym miasta Krakowa. Od 1895 do 1901 był posłem z okręgu krakowskiego na galicyjski Sejm Krajowy. W latach 1902-1907 uczestniczył w pracach Rady Szkolnej Krajowej. We wszystkich tych instytucjach również prowadził szeroką działalność na rzecz rozpowszechniania higieny itp.

Był także prezesem Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych, Towarzystwa Muzycznego w Krakowie. Działał w wielu innych instytucjach, w szczególności angażując się w pomoc dla ubogiej młodzieży. Brał udział także w pracach Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" oraz zainicjował powstanie Towarzystwa Budowy Tanich Mieszkań dla Robotników Katolickich.

W 1889 roku zorganizował chór młodzieży rękodzielniczej, wychodząc z założenia, iż w czasach niewoli najlepszą ostoją ducha narodowego będzie pieśń patriotyczna i religijna. Pierwsze oficjalne występy Chóru dra Jordana odbyły się już w roku 1889. Miały one miejsce w kościele Pijarów. Obok występów w kościołach chór zapraszano na akademie i wieczorki patriotyczne. Po kilku latach działalności zespół śpiewaczy liczył 40 członków - młodzieńców ze środowisk rzemieślniczych.

Park Jordana

Największym i najbardziej zapisanym w historii dziełem Jordana było założenie na krakowskich Błoniach (na wzór amerykański) w 1889 pierwszego w Europie publicznego ogrodu zabaw i gier ruchowych dla dzieci do lat 15, który nazwano Parkiem Miejskim im. dr Henryka Jordana. Powstał on na terenach po wystawie przemysłowej. W ogrodzie tym mieściły się rozmaite urządzenia sportowe: basen, 12 boisk – każde o innym przeznaczeniu, ścieżki zdrowia i wiele innych. W ogrodzie Jordana można było ćwiczyć lekkoatletykę i gimnastykę.

W parku znajdowały się także sale do zajęć w razie niepogody, prysznice, szatnie, magazyny, a od roku 1906 warsztaty do prac ręcznych i poletka doświadczalne. Była również "Mleczarnia" służąca dożywianiu dzieci.

Jordan bezpośrednio uczestniczył w działalności Parku, organizując i bezpośrednio nadzorując podejmowane w nim działania. Z jego inicjatywy także postawiono tam 44 pomniki wybitnych Polaków, mające służyć - wraz z organizowanymi przy pomnikach przez Jordana pogadankami - edukacji patriotycznej dzieci i młodzieży. W 1914, po śmierci Jordana, postawiono w Parku także i jego pomnik. Autorem monumentu był Jan Szczepkowski. Pomnik zajął centralne miejsce na kolistym placu, pośrodku klombu, w otoczeniu popiersi sławnych Polaków. Na masywnym cokole o podstawie w formie półkoliście wygiętych ku przodowi stopni, umieszczono nadnaturalnej wielkości popiersie Jordana. Na frontowej ścianie czworobocznego postumentu widnieje napis: Henrykowi Jordanowi wdzięczni rodacy oraz daty urodzin i śmierci doktora. Natomiast na tylnej ścianie postumentu umieszczono następujące słowa: Żeś o siły i zdrowie młodzieży serdecznie się troszczył nie szczędząc mienia i trudu, błogosławić Ci będą przyszłe pokolenia narodu. Poniżej widnieje data MCMXIV i łacińska sentencja: Fortes Creantur Fortibus et Bonis. Cały pomnik został obwiedziony szerokim, płaskim kamiennym krawężnikiem.

Pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie, w grobowcu rodzinnym w kwaterze N.

Działalność i motta

Wszystkie zajęcia poprawiające rozwój psychomotoryczny dla określonych grup wiekowych były prowadzone przez lekarzy.

Za cel stawiał sobie: Dawać zdrowie i radość poprzez gry w słońcu i na powietrzu.

Twierdził że: Ciągle być poważnym i nieustannie pracować żaden człowiek nie zdoła. Zmęczone ciało wymaga odpoczynku, znużony umysł wymaga wytchnienia, a dusza pragnie wesołości, tego nastroju, który życie milszym nam czyni.

Ogrody jordanowskie

Koncepcja ogrodu zabaw Jordana zdobyła wielkie uznanie nie tylko w Polsce. Zgodnie z hasłem, które szerzył dr Jordan – o wychowaniu zdrowego pokolenia Polaków - na wzór Parku Jordana zaczęto otwierać podobne ogrody – zwane "Ogrodami jordanowskimi" – w innych miastach galicyjskich, a wkrótce potem także w Warszawie, Płocku, Kaliszu, Lublinie, Katowicach. W 1929 powstało Towarzystwo Ogrodów Jordanowskich, które propagowało i wspierało zakładanie tego typu obiektów rekreacyjno-sportowych dla dzieci.