Ottokar Wincenty Brzoza-Brzezina (ur. 3 marca 1883 w Protivínie w Czechach, zm. 30 sierpnia 1968 w Zielonce pod Warszawą) – pułkownik artylerii Wojska Polskiego, pośmiertnie awansowany na generała brygady.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Był z pochodzenia Czechem. Ukończył cztery klasy szkoły realnej i następnie jeden rok Wyższej Szkoły Przemysłowej w Pilźnie. Wstąpił do Szkoły Kadetów Artylerii w Wiener Neustadt, którą ukończył w 1903. Podjął zawodową służbę wojskową w armii austriackiej w 31 Pułku Artylerii Polowej w Stanisławowie, a od sierpnia 1903 r. w 1. Pułku Artylerii Górskiej w Nowym Targu. W 1909 został przeniesiony do rezerwy. W 1911 wstąpił do Związku Walki Czynnej, a następnie do Związku Strzeleckiego, w którym sprawował funkcję komendanta na miasto Stanisławów. Po wybuchu I wojny światowej, od sierpnia 1914 służył w Legionach Polskich. Uczestniczył m.in. w Bitwie pod Krzywopłotami, gdzie wsławił się skutecznym ogniem jedynej baterii artylerii, którą dowodził. Do marca 1917 był organizatorem i dowódcą 1. Pułku Artylerii, a do lipca 1917 sprawował funkcje dowódcy baterii i dywizjonu w 28. Pułku Artylerii. Po kryzysie przysięgowym został wcielony do armii austriackiej i został dowódcą baterii zapasowej w 1. Pułku Artylerii Górskiej. Bohater wiersza Jana Lechonia "Polonez artyleryjski" z tomu Karmazynowy poemat ze znaną strofą To major Brzoza kartaczami w moskiewskie pułki wali.

Wojna polsko-bolszewicka

W listopadzie 1918 wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego. Do grudnia 1918 był dowódcą Podhalańskiego Okręgu Wojskowego w Nowym Targu oraz czasowo szefem i dowódcą Okręgu Generalnego Kraków. W kwietniu 1919 został dowódcą 1 Pułku Artylerii Polowej Legionów. Od kwietnia do czerwca 1920 pełnił funkcję szefa sekcji amunicji w Departamencie Artylerii Ministerstwa Spraw Wojskowych, po czym został inspektorem artylerii Armii Rezerwowej. W czerwcu 1920 objął dowództwo 6 Dywizji Piechoty, z którą walczył krótko w wojny polsko-bolszewickiej. Już w sierpniu 1920 został zastępcą dowódcy artylerii obrony Warszawy.

Dwudziestolecie międzywojenne

W okresie od stycznia do czerwca 1921 był oficerem inspekcyjnym artylerii przy szefie Sztabu Generalnego. Do września 1922 sprawował funkcję oficera sztabu w DOK I w Warszawie.

5 września 1922 został przeniesiony z Rezerwy Oficerów Sztabowych DOK I do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu na stanowisko szefa Artylerii i Służby Uzbrojenia. Służbę na tym stanowisku pełnił do listopada 1925, a następnie znajdował się w dyspozycji dowódcy Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu. 31 sierpnia 1927 przeniesiony w stan spoczynku. Zamieszkał w Zielonce pod Warszawą, gdzie za zasługi otrzymał grunty i folwark nazwany "Brzoza".

Kampania wrześniowa

1 września 1939 zgłosił się do służby wojskowej. 22 września objął dowództwo nad improwizowanym zgrupowaniem "Brzoza", które zorganizował z różnych oddziałów zapasowych w rejonie Małoryty. 25 lub 26 września wraz ze swoim zgrupowaniem podporządkował się dowódcy Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" gen. Franciszkowi Kleebergowi. 28 września po włączeniu w jego skład zgrupowania "Drohiczyn Poleski" całość została formalnie nazwana 50 Dywizją Piechoty Rezerwowej "Brzoza". Dowodził tą dywizją w czasie bitwy pod Kockiem. Po kapitulacji SGP "Polesie" wzięty do niewoli niemieckiej, z których został rychło zwolniony, ze względu na swoje czeskie pochodzenie. W połowie października powrócił do Zielonki.

Okupacja niemiecka

W czasie okupacji prowadził firmę budowlaną. Od listopada 1939 nawiązał kontakt z Komendą Główną SZP. Jego majątek pełnił rolę konspiracyjnego ośrodka Okręgu Warszawskiego SZP, a następnie ZWZ-AK. W 1943 powstała w nim baza szkoleniowa dla podoficerów batalionu terytorialnego AK "Dęby". Ottokar Brzoza-Brzezina czynnie współpracował z wywiadem AK. W swoim folwarku ukrywał także grupę Żydów. W 1944 został aresztowany przez Niemców i wywieziony do obozu jenieckiego II C Woldenberg.

Okres powojenny

Po uwolnieniu z niewoli, powrócił do Polski. Ponownie zamieszkał w Zielonce, gdzie zmarł. Został pochowany na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie (Kw. 110-O-IV-13).

Awanse

• chorąży – 1903
• podporucznik – 1905
• porucznik – 1909
• kapitan – 1914
• major – 1915
• podpułkownik – 1918
• pułkownik – 1920
• generał brygady – 1969 (pośmiertnie, mianowanie z 15 lutego przez Prezydenta RP na Uchodźstwie Augusta Zaleskiego)

Odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie
• Znak oficerski "Parasol"

Upamiętnienie

Jego imieniem nazwano ulicę znajdującą się w Zielonce na tzw. Bankówce.