Michał Sokolnicki herbu Nowina (ur. 29 września 1760 w Wierzei, zm. 24 września 1816 w Warszawie), generał wojsk polskich, inżynier wojskowy, polityk, autor rozpraw naukowych i wynalazków z dziedziny techniki.

Młodość i lata nauki

Jego rodzicami byli Franciszek Sokolnicki i Urszula z Poklateckich. Pierwsze wychowanie i nauki pobierał w opactwie obrzańskim. Do 1777 uczył go w domu francuski ksiądz Jan Courieu, przede wszystkim historii i nauk matematycznych.

W latach 1777-1780 studiował w Szkole Rycerskiej w Warszawie. Ze szczególną gorliwością oddawał się nauce budownictwa i fortyfikacji. Szkołę ukończył w stopniu porucznika.

W latach 1780-1781 przebywał na dworze ks. Augusta Sułkowskiego w Rydzynie. Przyjaźnił się z Józefem Sułkowskim, którego stał się nauczycielem i wychowawcą. Zrealizował pierwszą pracę inżynierską, polegająca na przekopaniu kanału osuszającego bagnisty teren w jednym zimowym sezonie, wykorzystując fakt zamarznięcia gruntu.

W latach 1781-1787 odbył podróże zagraniczne poświęcone prawdopodobnie na dalsze doskonalenie się w dziedzinie inżynierii polowej i cywilnej.

W roku 1789 założył wraz z płk. Jakubem Jasińskim, już w stopniu kapitana, Wileński Korpus Inżynierów i wykładał geometrię praktyczną i budownictwo. Członek Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej.

W roku 1791 został wysłany do Saksonii dla przeprowadzenia studiów w dziedzinie hydrografii i inżynierii wojskowej, wyniki których przedstawił w 1792 r. w specjalnym raporcie Komisji Wojskowej, która nagrodziła Sokolnickiego odezwą pochwalną i awansem na podpułkownika inżynierów.

Wojna polsko-rosyjska 1792

W 1792 został kwatermistrzem generalnym armii litewskiej w wojnie polsko-rosyjskiej. Zajmował się także budową fortyfikacji, stanowisk artylerii, magazynów itp. W czerwcu tegoż roku pod Grodnem zbudował z tratw oryginalnej konstrukcji most pływający w kształcie łuku zaklinowanego prądem rzeki Niemen, po którym przeszły cofające się wojska polskie z taborami i artylerią.

Lata 1792-1794 spędził w rodzinnych stronach wziąwszy abszyt (zwolnienie) z wojska. W tym czasie przygotował podręcznik pomiarów polowych i podjazdów wojennych krążący w odpisach – nie wydany drukiem.

Insurekcja kościuszkowska 1794

W czasie insurekcji kościuszkowskiej 1794 otrzymał nominację na pułkownika i patent od Kościuszki na tworzenie Korpusu Stałego Strzelców pod imieniem Województw Wielkopolskich. Wziął udział w obronie Warszawy przed Prusakami m.in. w Wawrzyszczewie, a następnie wespół z Henrykiem Dąbrowskim w wyprawie wielkopolskiej (bitwy pod Kamionną, Bydgoszczą, Fordoniem, Toruniem). Osłaniał odwrót do Warszawy. 13 listopada otrzymał patent generała majora. 24 grudnia towarzyszył dobrowolnie Ignacemu Zakrzewskiemu – prezydentowi Warszawy, wespół z Ignacym Potockim, Tadeuszem Mostowskim, Janem Kilińskim i Andrzejem Kapostasem, w zsyłce do Petersburga. Opiekował się chorymi Zakrzewskim i Potockim. Poświęcał się w wolnych chwilach pasjom naukowym (traktat o filtrowaniu wody przez węgiel, wynalazek Geodesigraphu – przyrządu do pomiarów inżynierskich).

W 1796 po śmierci carycy Katarzyny II opuścił z Zakrzewskim Petersburg i przez Wołyń odprowadził Zakrzewskiego do jego majątku w Żelechowie. Na ten czas przypadają ciężkie sprawy sercowe Sokolnickiego, zupełne zawody w projektach osobistych i zamiarze małżeństwa z Marianną Zakrzewską, późniejszą żoną jego brata – Jana Nepomucena.

Pobyt w Paryżu

W 1797 zatrzymał się w Poznańskiem, aby we wrześniu tego roku przez Lipsk (11 września) udać się do Paryża. Tu podjął myśl o utworzeniu Legii Naddunajskiej opartego na sojuszu francusko-polskim, opracowywał plany i memoriały, w których prezentował szeroko zakrojone poglądy, między innymi na temat imperialistycznych zamiarów Rosji wobec Europy, wynikających z istniejącego jakoby testamentu Piotra I oraz roli Francji, która jako jedyna była w stanie im zapobiec.

Legiony Polskie

W 1800 otrzymał nominację na szefa brygady piechoty Legionu, a następnie szefa sztabu, adiutanta komendanta. Pełnił wszystkie obowiązki czynnego dowódcy Legionu obok formalnego dowódcy Kniaziewicza. Odbywał kampanię u boku wojsk francuskich w wojnie z Austrią (Eichhorn, Offenbach, Philipsburg, St. Christoph, Smotzwert, Gars, Salzburg).

W 1801, po zawarciu pokoju z Austrią, towarzyszył Legionowi na zimowym leżu w dolinie rzeki Krems. Jego sztab mieścił się w Kremsmünster, gdzie w miejscowym opactwie oddawał się w wolnych chwilach studiom naukowym. Z chwilą otrzymania rozkazów przejścia Legionu do Toskanii, sprowadził oddziały przez Szwajcarię.

W latach 1802-1803, po reorganizacji Legionu, Sokolnicki został we Włoszech, gdzie się leczył, zajmując się jednocześnie przedmiotami naukowymi i publikacjami. W 1804 został powołany na członka rzeczywistego Towarzystwa Akademickiego Nauk.

Kampania 1806-1807

W 1806 odbył u boku Napoleona kampanię pułtuską. W 1807 w stopniu generała brygady objął dowództwo pierwszej brygady w Legionie trzecim Wojsk Polskich, z którym po energicznym wdrożeniu subordynacji, walczył na Pomorzu (Słupsk, Gdańsk-Neufahrwasser-Weichselmunde). W tym czasie dekretem Napoleona, datowanym z Finckenstein 19 kwietnia, otrzymał Krzyż Legii Honorowej.

Armia Księstwa Warszawskiego i wojna polsko-austriacka 1809

1 sierpnia 1808 otrzymał ostateczny Patent Królewski nominujący go generałem brygady wojsk Księstwa Warszawskiego. W latach 1808-1809 Sokolnicki, w ramach wojny polsko-austriackiej, brał udział w bitwach które miały miejsce w Raszynie-Falentach, Grochowie, Górze Kalwarii, Sandomierzu. Jego efektowne zwycięstwo w bitwie pod Górą Kalwarią miało kluczowe znaczenie dla dalszego rzowoju wypadków i umożliwiło późniejsze sukcesy.

W 1809 otrzymał od Napoleona nominację na generała dywizji (dekret z 14 sierpnia 1809 roku) i odebrał z jego rąk Krzyż Oficerski Legii Honorowej (12 sierpnia), a także Krzyż Komandorski Virtuti Militari (nadany 22 sierpnia 1809 r.) i stopień generała dywizji w wojsku Księstwa Warszawskiego.

Objął dowództwo pierwszej brygady w dywizji gen. Zajączka z kwaterą główną w Lublinie. Tutaj zawiązały się stosunki bliższej zażyłości z ordynatem Stanisławem Zamojskim i z Puławami, w szczególności z księżną Izabellą. Tu raz jeszcze oddał się złudzeniu osobistego szczęścia, szybko jednak odwrócił się od związku z Emmą Potocką, córką Seweryna, generała w 1792 r.

W marcu 1810 został dowódcą radomskiego okręgu wojskowego.

W tym samym roku zapadł ciężko na zdrowiu, będąc bliski utraty życia przebywał kilka miesięcy w Puławach, a następnie udał się na dalsze leczenie. Jadąc przez Harz i Turyngię do kąpieli w Pyrmont przyjęty został gościnnie przez ks. Jerzego Waldeck-Pyrmont. Okres leczenia wykorzystał na studia naukowe (wydane w Paryżu w 1812 r. Studium strategiczne i topograficzne klęski Legionów Rzymskich Varusa w okolicach Lippestadt w lesie Teutoburskim). Stąd udał się do Belgii. Na prośbę ks. Izabelli skupował po drodze cenne przedmioty do tworzonego przez oboje książąt muzeum, którego był bezsprzecznym współzałożycielem. Czasy rewolucji i sekularyzacji, pochodów wojsk i rozmaite władania ułatwiały zakupy co cenniejszych przedmiotów. Do marca 1811 wysłał do Puław ok. 30 pak z obrazami, sztychami, gotyckimi witrażami, medalionami.

W 1811 Sokolnicki w swej podróży dotarł do Paryża, gdzie przedstawił Napoleonowi stan służby swojej kampanii legionowej 1800 r., wojny 1806 r. oraz kampanii 1809 r. Tę ostatnią przedstawił od strony czynów dokonanych jak i zamierzonych, do których nie dopuszczono, krytykował wodza ks. Józefa Poniatowskiego. Skreślony z ewidencji służby czynnej w Księstwie Warszawskim za przetrzymanie urlopu, pozostał w Paryżu, zajmując się pracą naukową. Jako członek czynny Stowarzyszenia Akademickiego Nauk i Towarzystwa Zachęty Naukowej przedstawiał tam swoje referaty z dziedziny techniki i hydrauliki. Degradacja w Księstwie Warszawskim nie przeszkadzała mu w Paryżu, gdzie dostał się do sztabu Napoleona i rozpoczął prace o charakterze informacyjnym i strategicznym, związane z przygotowywaną wyprawą na Rosję. Opracował również kompleks memoriałów, poprzedzonych ogólnym tytułem "Memoriał o polityce rosyjskiej i odbudowaniu Królestwa Polskiego". Wbrew ambicjom Sokolnickiego, wykorzystana została najsłabsza część prac, niepozbawiona błędów, czyli część informacyjna.

Kampania 1812

W roku 1812 towarzyszył Napoleonowi w podróży poprzez Drezno, Poznań do Królewca, w czasie której wyszły ostatnie rozkazy powołujące Wielką Armię. W Królewcu został mianowany do służby przybocznej Napoleona w sztabie osobistym, zwanym Maison Militaire de l’Empereur, pod ogólnym szefostwem Duroca. Sokolnicki miał pod sobą odrębny wydział do spraw dotyczących krajów, przez które przechodziła Armia, a więc przede wszystkim spraw polskich, również politycznych, obok spraw topograficznych, rozpoznawczych i wywiadowczych. Odrzucone jednak zostały przez Napoleona wcześniejsze jego opracowania planów strategicznych. W drodze do Moskwy Napoleon coraz częściej powierzał Sokolnickiemu ważne misje i używał go w charakterze adiutanta (Smoleńsk, Borodino, pod Moskwą). O roli Sokolnickiego podczas odwrotu spod Moskwy nic nie wiadomo.

Kampania 1813-1814

W 1813 Sokolnicki wznowił prace sztabowe i rozpoznawcze o ruchach wojsk i sił nieprzyjacielskich: rosyjskich, pruskich i austriackich. Napoleon wysłał Sokolnickiego z misją do Krakowa, do ks. Józefa. 7 czerwca tegoż roku w Bunzlau (Bolesławcu) gen. Berthier rozkazem przeznaczył Sokolnickiego do służby czynnej w Korpusie Polskim. Dostał komendę 7. Dywizji lekkiej jazdy polskiej, z którą toczył liczne potyczki z oddziałami prusko-rosyjskimi i austriackimi na terenie Saksonii w rejonie Żytawy, Löbau, Hohensteinau, Colditz, Altenburga, Penig. Z początkiem października otrzymał dowództwo IV Korpusu po generale Kellermannie z powodu choroby tegoż ostatniego. W bitwie pod Lipskiem siłami dwóch brygad IV Korpusu osłaniał prawe skrzydło Francuzów prowadząc szereg wielkich szarż i rozbił linie węgierskiej piechoty ks. Augusta Hesko-Homburskiego. Następnie wziął udział w ataku na centrum nieprzyjaciela, przez stanowcze natarcie na lewe skrzydło. W drugim dniu bitwy (18 października) IV Korpus osłaniał pozycje od Loessnig w głąb doliny Wachau. W czasie odwrotu wybuchło rozprężenie, samowola za sprawą generałów Krukowieckiego i Kwaśniewskiego, który przed frontem poważył się zelżyć gen. Sokolnickiego, za co jednak pod sąd nie poszedł. Sokolnicki wytrwał i w listopadzie z resztą wojsk polskich pod wodzą Dąbrowskiego dotarł do Sedanu. Urlopowany dotarł do Paryża i tu dotrwał do oblężenia. W 1814 roku razem z gen. Woyczyńskim dowodził Gwardią Honorową. O pewnym epizodzie zachowała się relacja w Journal de Commerce z 4 maja 1814 roku, a dotyczyła walk pozycji artyleryjskiej, obsługiwanej przez uczniów Szkoły Politechnicznej, ocalonej dzięki brawurowej akcji gen. Sokolnickiego. Z polecenia gen. Dąbrowskiego brał udział wespół z płk. Szymanowskim w delegacji do Napoleona w Fontainebleau i cesarza Aleksandra w Paryżu. Wracającemu do Kraju generałowi Sokolnickiemu powierzono zaszczytną misję sprowadzenia zwłok ks. Poniatowskiego. Po drodze w Nancy wziął szczątki ciała pochodzące z grobowca króla Leszczyńskiego, kilkakrotnie sprofanowanego, ale uchodzące za jego relikwie. Przez Poznań kondukt dotarł do Warszawy. Szczątki króla zostawił w kościele Katedralnym w Poznaniu, szczątki księcia oddał narodowi w kościele Św. Krzyża w Warszawie.

Królestwo Polskie

Ostatnie lata spędził w Warszawie, do żadnych poważniejszych zadań nie powołany. W tym czasie wybuchła afera na skutek opublikowania w Paryżu z końcem lata 1814 r. "Dziennika czynności wojskowych... zredagowanego na podstawie notatek oryginalnych..." opisującego zajścia z Krukowieckim po bitwie pod Lipskiem. Generał Sokolnicki jeszcze w Paryżu skreślił rys historyczny kampanii 1813 r. ze specjalnym uwzględnieniem 7. dywizji IV Korpusu i oddał go do druku osobiście lub zrobił to któryś z jego adiutantów. Rozpoczęła się długa i mozolna procedura procesowa najpierw w Paryżu, później w Warszawie, w której stroną byli gen. Sokolnicki i gen. Krukowiecki, który nie szczędził generałowi Sokolnickiemu publicznie obelżywych słów. Procedura ciągnęła się w kilku komisjach i oparła się o wielkiego księcia Konstantego, cara Aleksandra i do śmierci Sokolnickiego nie została zakończona. W tym czasie gen. Sokolnicki wycofał się z życia publicznego i oddał się pracom naukowym i piśmienniczym. Mieszkał na Nowym Świecie pod nr 19 w kamienicy bankiera Izaaka Olliera, zajmując się także wychowaniem dwu bratanków Piotra i Michała, pozostałych po zmarłym w 1813 r. bracie Janie Nepomucenie.

Zmarł 24 września 1816 w wyniku wypadku, któremu uległ podczas parady wojskowej na placu Saskim dzień wcześniej w Warszawie. Pochowany został 26 września w katakumbach na Cmentarzu Świętokrzyskim w Warszawie na Koszykach (skasowanym w 1836).