Emilian Czyrniański (ur. 20 stycznia 1824 we Florynce k. Grybowa, zm. 4 maja 1888 w Krakowie) – polski chemik, współzałożyciel Polskiej Akademii Umiejętności, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego w l. 1874-75. Dziadek Józefa Retingera.

Życiorys

Wychował się w greckokatolickiej rodzinie polskich Łemków. Jego ojciec był proboszczem w rodzinnej Florynce, zajmując jednocześnie stanowiska w administracji oświaty (inspektora szkolnego w Muszynie i radcy Konsystorza Przemyskiego ds. szkolnych). Po ukończeniu szkoły elementarnej i gimnazjum w Nowym Sączu Emilian Czyrniański zapragnął zostać księdzem. Rozpoczął dwuletnie przygotowanie z zakresu teologii i organizacji Kościoła unickiego przy Instytucie Teologicznym w Przemyślu. Po ukończeniu kursu wstąpił w 1844 r. na wydział teologiczny Uniwersytetu Lwowskiego. Ciężka choroba na którą zapadł po dwóch miesiącach pobytu we Lwowie, zmusiła go do przerwania nauki, jednak do Lwowa wrócił w 1846 r., ale tym razem rozpoczynając naukę w niemieckojęzycznej Akademii Technicznej.

Czyrniański wykazywał ogromny talent i zainteresowanie zagadnieniami przyrodoznawczymi, zwłaszcza chemią. Już po pierwszym roku studiów został asystentem profesora chemii. Dzięki jego pomocy został zaproszony do udziału w pracach naukowo-badawczych organizowanych przez Galicyjskie Towarzystwo Gospodarcze. Po przedłużeniu mu asystentury wyjechał w ślad za swoim profesorem kontynuować badania w laboratorium uniwersytetu w Pradze. Tam, w 1850 r. opracował oryginalną teorię tłumaczącą przyczyny tworzenia się wiązania chemicznego opisaną w dziele Wirujące niedziałki. W 1851 r. rozpoczął pracę pedagogiczną i naukową na Uniwersytecie Jagiellońskim otrzymując tytuł profesora nadzwyczajnego chemii ogólnej.

Początkowy okres był bardzo trudny dla jednego z najmłodszych profesorów uniwersytetu w Krakowie, prowadził własną walkę z zaborcą austriackim, nie używając wbrew zaleceniom języka niemieckiego podczas zajęć. Jego postawa skończyła się tylko naganą ale był już o krok od dymisji. Czyrniański podjął się próby usystematyzowania polskiej terminologii chemicznej. Swoje spostrzeżenia opublikował w pracy Słownictwo polskie chemiczne (1853). Propozycja Czyrniańskiego została szeroko przyjęta przez polskich chemików. Potwierdza to fakt przyjęcia jego systemu za oficjalną terminologię dla szkolnictwa polskiego w Galicji. Niedługo po tym wydał Wykład chemii nieorganicznej zastosowanej do przemysłu, rolnictwa i medycyny, w przystępnym języku wyjaśniając praktyczne zastosowanie wiedzy chemicznej. W 1859 r. Czyrniański otrzymał tytuł profesora zwyczajnego, aby w 1874 r. objąć stanowisko dziekana Wydziału Filozoficznego UJ. W badaniach praktycznych poddawał próbom chemicznym wody mineralne, które w jego doświadczeniach pochodziły z Krynicy i Iwonicza. Tym samym Czyrniański przyczynił się do rozwoju turystyki sanatoryjnej w tych miejscowościach.

Dokonał syntezy ówczesnej wiedzy chemicznej opracowując dwa niezależne podręczniki, osobno opisujące chemię organiczną i nieorganiczną.

Zmarł na atak serca 14 maja 1888 r. i pochowany został na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.