Zygmunt Straszewicz (ur. 1860 w Tykocinie, zm. 15 sierpnia 1927 w Warszawie) – polski inżynier, elektryk, mechanik, pierwszy rektor Politechniki Warszawskiej (1915-1916) oraz profesor tejże uczelni.

Zygmunt Straszewicz urodził się w rodzinie ziemiańskiej. Po ukończeniu gimnazjum w Łomży, Straszewicz rozpoczął studia matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim. W 1881 został oskarżony o przynależność do socjalistycznej Gminy Warszawskiej, ale sprawę umorzono. W 1883 Za udział w apuchtinadzie (wiecu studenckim przeciwko Apuchtinowi) został relegowany z uczelni i wówczas wyjechał kontynuować studia do Szwajcarii. Dyplom inżyniera mechanika uzyskał na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki w Zurychu. Po powrocie do Warszawy w 1887 roku rozpoczął nauczanie matematyki w gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie. W połowie 1889 wyjechał do Niemiec, gdzie pracował jako konstruktor w niemieckim przemyśle budowy maszyn w Berlinie i Magdeburgu, a następnie przy budowie stacji elektrycznej we Włoszech.

W 1893 wrócił do kraju z zamiarem zamieszkania na stałe w Warszawie. Wkrótce pod zarzutem prowadzenia nielegalnej działalności oświatowej został aresztowany i osadzony w Cytadeli Warszawskiej, a następnie zesłany w trybie administracyjnym w głąb Rosji. Tam przez osiem lat pracował jako elektrotechnik w fabryce Dnieprowskiej w Kamienskoje i w Kijowie.

Od 1902 kiedy to wrócił do Warszawy zajmował się działalnością dydaktyczną, naukową oraz popularyzatorską. Do 1916 był wykładowcą rachunku różniczkowego i całkowego w Sekcji Technicznej Towarzystwa Kursów Naukowych (TKN), a do 1919 nauczał matematyki i mechaniki w Szkole Mechaniczno-Technicznej Wawelberga i Rotwanda.

Tworzenie Politechniki Warszawskiej i jej rozwój

Od początku 1915 działał w ramach Komisji Politechnicznej Towarzystwa Kursów Naukowych i Sekcji Szkół Wyższych zorganizowanej przy Wydziale Oświecenia Komitetu Obywatelskiego, biorąc udział w pracach nad organizowaniem politechniki w Warszawie. 15 listopada 1915 mianowano Zygmunta Straszewicza pierwszym rektorem Politechniki Warszawskiej. Zygmunt Straszewicz był bardzo zaangażowany w rozwój Politechniki. W roku akademickim 1915/16 był współorganizatorem Towarzystwa Bratniej Pomocy i Koła Elektryków, a także współzałożycielem Towarzystwa Przyjaciół Politechniki Warszawskiej. Jako rektor wykazywał się odwagą i niezależnością wobec niemieckich władz okupacyjnych. W latach akademickich 1917/18 i 1918/19 pełnił funkcję prorektora Politechniki Warszawskiej.

Kariera naukowa

Od 1916 był wykładowcą mechaniki teoretycznej na Wydziale Budowy Maszyn i Elektrotechniki (podzielonym w 1921 na wydziały: Mechaniczny i Elektryczny). 19 maja 1919 otrzymał nominację na profesora zwyczajnego i objął Katedrę Mechaniki Teoretycznej, najpierw na Wydziale BMiE, później na Wydziale Mechanicznym. W roku akademickim 1925/26 prowadził również wykłady z ekonomii politycznej dla studentów Wydziału Mechanicznego. 9 kwietnia 1926, w uznaniu zasług dla Politechniki Warszawskiej, został mianowany jej profesorem honorowym.

Działalność popularyzatorska

Od 1902 współpracował z "Przeglądem Technicznym", a w 1909 był redaktorem tego pisma.

Profesor Straszewicz napisał wiele rozpraw naukowych, artykułów publicystycznych oraz publikacji popularnonaukowych. Liczne publikacje o charakterze popularyzatorskim zamieszczał m.in. w czasopismach: "Wszechświat", "Przegląd Techniczny", "Wektor".

Życie prywatne

Braćmi Zygmunta Straszewicza byli Ludwik Straszewicz (1857–1913) publicysta oraz Walerian Straszewicz, kapitan artylerii w armii carskiej. Jego bratankiem ze strony Waleriana był Stefan Straszewicz, również profesor Politechniki Warszawskiej.

Zygmunt Straszewicz spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 237-IV-24).

Publikacje (wybór)

• Światło elektryczne. Urządzanie i działanie instalacji prywatnych o prądzie stałym. Przewodnik dla monterów i właścicieli instalacji elektrycznych, 1899
• Środek ciężkości. Rozdział geometrii elementarnej, 1907
• Mechanika, 1912
• Nauka o ruchu. (Cynematyka i dynamika), 1918
• Zbiór zadań z mechaniki, 1921
• Statyka wykreślna, 1923
• Zarys ekonomii politycznej, 1924 (podręcznik akademicki)
• Maszyna a kultura, "Przełom"
• Miraże ekonomiczne, "Przełom"
• Najważniejsze zadania szkoły
• Od czego zależy bogactwo narodów
• Rola przemysłu w niepodległej Polsce
• Żegluga powietrzna, "Wszechświat"
• Przypływy i odpływy morskie, "Wszechświat"
• Znaczenie doświadczenia w geometryi, "Wszechświat"
• O mierzeniu wilgotności pary, "Przegląd Techniczny"
• Motory i maszyny unipolarne, "Przegląd Techniczny"
• Podatek dochodowy i podatek spożywczy w przemyśle, "Przegląd Techniczny"
• Pole prędkości, "Wektor"
• Szkic propedeutyki geometryi,"Wektor"
• O przyśpieszeniu Coriolisa, "Wektor"